PoprawaR Znaczenie impulsywności dla stopnia zaangażowania w picie,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ryszard Poprawa
Instytut Psychologii
Uniwersytetu Wrocławskiego
Znaczenie impulsywności dla stopnia zaangażowania młodych mężczyzn w
picie alkoholu
Significance of
impulsivity for the level of alcohol drinking involvement among young
males
Streszczenie –
Wprowadzenie.
Impulsywność jest jednym z najważniejszych osobowościowych predyktorów
ryzykownego angażowania się w picie alkoholu i uzależnienia. Jednakże cecha ta nie jest jednorodna i ma
złożone determinanty. Whiteside i Lynam oraz Cyders i wsp. wyróżnili pięć aspektów impulsywności:
popędliwość negatywną i pozytywną, brak premedytacji (brak deliberacji, planowania), brak wytrwałości oraz
poszukiwanie doznań. Celem badań było określenie znaczenia wszystkich aspektów impulsywności dla
angażowania się młodych mężczyzn w picie alkoholu.
Metody.
Impulsywność mierzono
UPPS-P
Skalą Impulsywnego Zachowania (Lynam, Smith, Whiteside,
Cyders), a stopień zaangażowania w używanie alkoholu szacowano za pomocą Skali Używania Alkoholu
opracowanej przez Poprawę. Badania przeprowadzono na próbie 603 mężczyzn w wieku od 16 do 26 lat.
Wyniki.
Za pomocą analizy skupień wyodrębniono sześć typów młodych mężczyzn różniących się profilami
nasilenia aspektów impulsywności. Stwierdzono, że młodzi mężczyźni zaliczeni do dwóch typów są najbardziej
zaangażowani w używanie alkoholu. Mężczyźni pierwszego typu charakteryzują się skrajnie wysoką
popędliwością, brakiem premedytacji (namysłu nad skutkami działań) i wytrwałości oraz skrajnie wysoką
potrzebą poszukiwania silnych doznań, motywowani są do picia głównie potrzebą wzmagania przyjemnego
nastroju (typ „antysocjalny”). Mężczyźni drugiego typu charakteryzują się wysokim poziomem popędliwości,
brakiem premedytacji i wytrwałości, ale niską potrzebą poszukiwania doznań, motywowani są do picia głównie
potrzebą unikania przykrego nastroju (typ „neurotyczny”).
Wnioski.
Wysokie nasilenie poszukiwania doznań nie jest konieczne do ryzykowanego angażowania się młodych
mężczyzn w picie alkoholu. Jest to jedna z cech, które mogą różnicować „antysocjalny” i „neurotyczny” typu
osobowości predysponujący do problemowego picia, w których popędliwość odgrywa kardynalną rolę.
Wyodrębniono też typ mężczyzn nieimpulsywnych, o wysokich zdolnościach do samokontroli, regulacji emocji
i umiejętnościach radzenia sobie ze stresem, zdolnych do rozważnego i wytrwałego działania, umiarkowanie
poszukujących doznań. Cechy te pełnią funkcje „chroniące” przed ryzykownym i szkodliwym angażowaniem się
w picie alkoholu.
Słowa kluczowe:
osobowość, impulsywność,
UPPS-P,
picie problemowe, ryzyko uzależnienia, czynniki
chroniące, młodzi mężczyźni
Abstract
–
Introduction.
Impulsivity is one of the most important personality predictors of risky alcohol
drinking involvement and addiction. However, this feature is not homogeneous and has complex determinants.
Whiteside and Lynam as well as Cyders et al. distinguished five facets of impulsivity: negative and positive
urgency, lack of premeditation (lack of planning, deliberation), lack of perseverance and sensation seeking. The
aim of the study was to determine the importance of all facets of impulsivity for involving young males in
drinking alcohol.
Methods.
Impulsivity was measured through the use of UPPS-P Impulsive Behavior Scale (Lynam, Smith,
Whiteside, Cyders) and the level of alcohol drinking involvement was estimated using the Poprawa’s Alcohol
Use Scale. The research was conducted on a sample of 603 males aged 16 to 26.
Results.
Through the use of cluster analysis 6 types of young males were distinguished. They differ in the level
of intensification of impulsivity aspects. It was found that there are two types of young males who are the most
involved in the use of alcohol. Type 1: characterized by extremely high level of urgency, lack of premeditation
and perseverance and extremely high level of sensation seeking motivated to drink alcohol mainly to enhance
positive mood (antisocial type). Type 2: characterized by high level of urgency, lack of premeditation and
perseverance but low level of sensation seeking motivated to drink mainly to escape from negative mood
(neurotic type).
Maszynopis przyjęty do druku w
Alkoholizmie i Narkomanii
, 11.03.2014.
1
Conclusions.
High intensity of sensation seeking is not necessary to involve young males in risky alcohol
drinking. It is one of the features that can diversify “antisocial” and “neurotic” personality type predisposing to
problem drinking, where urgency plays a cardinal role. Also, a type of males who are not impulsive, with high
ability of self-control, emotion regulation and ability to cope with stress, able to act in a prudent and persistent
way and moderately seeking sensations were distinguished. These features act as “protection” against risky and
harmful involvement in alcohol drinking.
Key words:
personality, impulsivity, UPPS-P,
problem drinking, risk of addiction,
protective factors
,
young
males
WPROWADZENIE
Przeprowadzona przez Shera i wsp. analiza roli osobowości w angażowaniu się ludzi
w picie alkoholu wskazała na trzy wiodące w tej kwestii czynniki/cechy:
impulsywność/rozhamowanie, neurotyczność/negatywną emocjonalność oraz
ekstrawertyczność/towarzyskość. Badania empiryczne dowodzą, że spośród tych trzech
czynników impulsywność jest najbardziej znacząca (1, 2, 3). Wiele badań dowodzi, że ryzyko
rozwoju problemów z alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi istotnie zwiększają
takie cechy osobowościowe jak: poszukiwanie doznań i zapotrzebowanie na stymulację,
nieunikanie niebezpiecznych sytuacji i szkód, nadpobudliwość i hiperaktywność,
rozhamowanie behawioralne i emocjonalne, labilność emocjonalna, psychotyczność,
niedostateczna samokontrola czy trudności z pohamowywaniem reakcji. Wszystkie te
podmiotowe właściwości są powiązane z ogólnie rozumianą impulsywnością. Cechy te
charakteryzują dorastających i młodych dorosłych jeszcze nieuzależnionych, ale wcześnie
inicjujących picie i skłonnych do nadużywania alkoholu (lub innych substancji) oraz
skłonnych do różnych innych problemowych i dewiacyjnych zachowań. Te podmiotowe
właściwości charakteryzują również dzieci z tzw. grup wysokiego ryzyka (dzieci alkoholików
czy z rodzin dysfunkcyjnych). Szczególne znaczenie cech osobowości związanych z
impulsywnością w ryzyku uzależnień potwierdzają zarówno badania przekrojowe, jak i
podłużne, dawne i współczesne, nie zależnie od teorii osobowości, w której są opisywane (1,
3-13).
Impulsywność przejawia się w szybkim, porywczym reagowaniu na emocjonalne i
poznawcze pobudki (impulsy) do działania, bez właściwej kontroli i bez dostatecznego
zważania na konsekwencje tych reakcji i zachowań - dla tak działającego podmiotu i dla jego
otoczenia (4, 8, 14-16). Uważa się, że impulsywność wyraża się również w nierozważnym
poszukiwaniu doznań, ekscytacji i nowości, nawet za cenę ryzyka poniesienia poważnych
szkód (5, 14-16). Wiąże się ona z niedostateczną samokontrolą, nieodpowiednią kontrolą
wysiłkową (
effortful control
), nadmierną reaktywnością (pobudliwością) emocjonalną,
2
niewrażliwością na karanie (
punishment hyposensitivity
), nadmiernym zapotrzebowaniem na
stymulację. Ponadto impulsywność powiązana jest z nietolerancją frustracji i odroczenia w
uzyskaniu pożądanej gratyfikacji, czyli z dyskontowaniem wartości odroczenia (
delay
discounting
). Osoby impulsywne są skłonne do przedkładania małej, ale natychmiastowej
nagrody nad dużą, ale odroczoną w czasie (14 - 17). Impulsywność jest jednym z głównych
symptomów i przyczyn tzw. eksternalizacji problemów i zaburzeń (
eksternalizing problems,
disorders
), która wynika z niedostatecznej kontroli emocji i wyraża się w różnych
uzewnętrznianych zachowaniach
problemowych, przestępczych
i
zaburzonych
oraz
psychopatologii, w tym i uzależnieniach (5, 12-20). Wielu badaczy wskazuje, że
impulsywność
jest
wielowymiarowym osobowościowym konstruktem o złożonych
uwarunkowaniach (14-19).
Whiteside i Lynam (15) przeprowadzili wnikliwą analizę wskaźników impulsywności
zawartych głównie w Pięcioczynnikowym Modelu Osobowości (PMO) Costay i McCrae (21)
oraz w różnych innych czynnikowych teoriach osobowości, jak i koncepcjach samej
impulsywności. Za pomocą analizy czynnikowej wskaźników empirycznych impulsywności
wywiedzionych z analizowanych koncepcji i opracowanych również przez siebie wyodrębnili
cztery cechy podstawowe, które stoją u podłoża impulsywnego zachowania. Są to: 1)
popędliwość (
urgency
) – tendencja do doznawania silnych pobudek do działania w reakcji na
afekt negatywny, 2) brak premedytacji (
lack of premeditation
) – tendencja do działania
pochopnego, nierozważnego, bez zastanawiania się nad konsekwencjami własnego działania,
3) brak wytrwałości (
lack of perseveration
) – niezdolność do trwałego skupienia się na
trudnym, nużącym zadaniu oraz trudność w kańczeniu zadań i pracowaniu w warunkach z
rozpraszającą stymulacją, oraz 4) poszukiwanie doznań (
sensation seeking
) – tendencja do
angażowania się w nowe i ekscytujące sytuacje, nawet gdy są niebezpieczne oraz pragnienie
czerpania przyjemności z ekscytujących i/lub ryzykownych działań. Cyders i wsp. (22)
dowiedli, że obok popędliwości negatywnej (
negative urgency
), opisywanej w koncepcji
Whitesidea i Lynama (15), istnieje jeszcze popędliwość pozytywna (
positive urgency
). Jest to
tendencja do porywczego, pochopnego, nierozważnego reagowania w sytuacji doświadczania
silnego afektu pozytywnego. Badania prowadzone w zespole Cyders i Smitha (23)
potwierdziły istnienie dwóch podaspektów popędliwości, negatywnej i pozytywnej. Pierwsza
jest tendencją do impulsywnego, porywczego i nierozważnego reagowania w sytuacji
doświadczania silnego afektu negatywnego, a druga w sytuacji doświadczania afektu
pozytywnego.
Przedstawiona powyżej koncepcja osobowościowych ścieżek prowadzących do
3
impulsywnego zachowania stworzyła nowe możliwości eksploracji znaczenia tego złożonego
konstruktu w mechanizmach picia alkoholu, jego nadużywania i uzależniania się.
Przeprowadzono już szereg badań, które dowodzą, że wszystkie aspekty impulsywności mają
istotny, aczkolwiek zróżnicowany i specyficzny wpływ na używanie alkoholu oraz problemy
z nim związane (22-27). Badania te przeprowadzono głównie w Ameryce Północnej i w
Europie Zachodniej. Niestety dostarczyły one niespójnych rezultatów co do roli
poszczególnych cech podstawowych impulsywności, jak i ich wspólnego oddziaływania (26,
27).
Niespójność uzyskiwanych rezultatów badań wynika co najmniej z czterech
powodów. Po pierwsze, z przyjmowania wielu różnych wskaźników używania alkoholu oraz
picia problemowego (takich jak częstość picia i przeciętna ilość wypijanego alkoholu,
nasilenie problemów spowodowanych przez picie czy symptomów uzależnienia). Inne
rezultaty otrzymuje się, gdy badane są związki cech impulsywności ze wskaźnikami
typowego picia (częstości i ilości), niż gdy badane jest tzw. problemowe picie alkoholu i
nasilenie symptomów uzależnienia. To rozróżnienie jest szczególnie ważne, gdyż nie każde
picie alkoholu, któremu sprzyja jakiś aspekt impulsywności musi prowadzić do problemów
alkoholowych i uzależnienia (26, 27). Po drugie, zmienność wyników powiązana jest z tym,
czy i jaki uwzględniany jest w badaniach rodzaj zmiennych pośredniczących w relacji między
cechami podstawowymi impulsywności a wskaźnikami używania alkoholu i picia
problemowego. Jednym z najczęściej badanych mediatorów są motywy picia. Wpływ
poszczególnych cech impulsywności na używanie alkoholu zmienia się w zależności od tego,
czy zaangażowane są w picie motywy związane ze wzmaganiem doznań pozytywnych, czy z
unikaniem emocji negatywnych. Istotną rolę moderującą relację aspektów impulsywności z
piciem alkoholu odgrywają też oczekiwania efektów picia alkoholu czy wartościowanie picia.
Znaczenie impulsywności rośnie wraz ze wzmaganiem się oczekiwań pozytywnych efektów
picia i wyższym jego wartościowaniem. Po trzecie, zmienność rezultatów zależy też od
doboru badanej próby. W dotychczasowych badaniach próby składały się w przeważającej
mierze ze studentów, ze znaczącą przewagą kobiet. W końcu, po czwarte, niespójność
rezultatów wynika z wykorzystywania korelacyjno-regresywnej metodologii badań (w tym
modelowania równań strukturalnych), w której wpływ jednych zmiennych osobowościowych
jest znoszony lub nakłada się na wpływ innych (22-31).
Dotychczasowe badania wskazują, że kardynalną rolę w mechanizmach angażowania
się młodych ludzi w picie alkoholu zdaje się odgrywać popędliwość. Jednakże niespójne są
rezultaty dotycząc znaczenia jej dwóch podaspektów. Większość wyników wskazuje na
4
dominujące znaczenie popędliwości negatywnej, ale są też takie, które wyróżniają
popędliwość pozytywną. Znaczenie podaspektów popędliwości wyraźnie uzależnione jest od
mediującego wpływu motywacji do picia i charakterystyki badanej próby. Gdy bada się
studentów (głównie studentki) koledżów (
colleges
), wówczas ich dominujące motywy picia,
aby wzmagać pozytywne doznania mediują szczególny wpływ popędliwości pozytywnej na
intensywność picia. Natomiast popędliwość negatywna zdaje się głównie wpływać na
motywację do picia polegającą na uśmierzaniu, regulowaniu emocji negatywnych i w
związku z tym sprzyja problemowemu piciu alkoholu, a nie ogólnie używaniu alkoholu.
Jedne badania wykazują, że problemowe picie alkoholu jest determinowane wspólnym
oddziaływaniem popędliwości i braku wytrwałości, a inne wykazują większe znaczenie
połączonego oddziaływania popędliwości z brakiem premedytacji. Nie jest jasny zarówno
niezależny, jak i wzajemny udział braku premedytacji i braku wytrwałości w powiązaniu z
popędliwością w determinowaniu intensywności (częstości i ilości) picia alkoholu, jak i
problemów alkoholowych.
Również niespójne są wyniki dotyczące znaczenia poszukiwania doznań, które
bardziej przyczynia się do częstości picia alkoholu i uczestniczenia w hulankach
alkoholowych (
binge drinking
), niż do nasilenia problemów alkoholowych i symptomów
uzależnienia. W determinowaniu intensywności picia alkoholu, poszukiwanie doznań bardziej
wiąże się z popędliwością pozytywną niż negatywną. Jednakże, gdy poszukiwanie doznań
wiąże się nie tylko z popędliwością, ale i z brakiem premedytacji, wówczas może szczególnie
mocno sprzyjać ryzykownemu, problemowemu używaniu alkoholu i uzależnieniu (por. 22-
30).
PROBLEM BADAŃ WŁASNYCH
Przedstawiona koncepcja osobowościowych podstaw impulsywności ujętych jako
cechy, pozwala przyjąć, że istnieją różnice indywidualne w nasileniu i konfiguracji tych cech
(por. 32). W dotychczasowych badaniach głównie analizowano lub testowano modele
związków korelacyjnych (liniowych) poszczególnych lub wszystkich aspektów
impulsywności z różnymi wskaźnikami picia alkoholu i problemów alkoholowych. Nie
poszukiwano specyficznych, interpersonalnie różnicujących konfiguracji wszystkich
aspektów impulsywności, które mogą charakteryzować osoby predysponowane do picia
problemowego i uzależnienia. Możliwości takie stwarza analiza skupień, w której obiektami
grupowania czyni się osoby badane ze względu na charakterystyczne dla nich nasilenie
badanych cech. Tą drogą możliwe staje się odkrycie takich charakterystycznych,
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]