Podatki - Podatki i system podatkowy bdb, ● STUDIA EKONOMICZNO-MENEDŻERSKIE (SGH i UW), teorie opodatkowania i ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PODATKI I SYSTEM PODATKOWY
A.Gowłowicz, J.Małecki – „Podatki i prawo podatkowe” wyd. IV Poznań 2000
rozdz.: 17,18,23,24,25
ISTOTA I FUNKCJE PODATKÓW
Mianem podatku określamy pieniężną formę danin publicznych – państwo i inne związki publiczno-
prawne aby mogły realizować różnego rodzaju zadania publiczne i społeczne muszą być wyposażone
w odpowiednie środki ich realizacji. Środki te uzyskują przede wszystkim z danin publicznych.
Pierwotnie daniny publiczne były pobierane w naturze i w postaci świadczeń osobistych np.
dziesięcina (w naturze), prawo pierwszej nocy (świadczenie osobiste).
Gdy pojawił się pieniądz daniny publiczne zaczęto pobierać w tej formie. Wśród danin publicznych
pobieranych w pieniądzu wyróżniamy podatki i opłaty publiczne
podatki – świadczenia nieodpłatne
opłaty publiczne – pobierane są za czynności urzędowe i usługi publiczne
Podatki są ekonomiczną kategorią podziału produktu i dochodu narodowego. Stanowią one ciężar
nakładany na osoby fizyczne i jednostki gospodarcze w celu zawłaszczenia części ich dochodu.
Władza publiczna poprzez nakładanie i pobór podatków bierze udział w podziale produktu i dochodu
narodowego.
W Polsce we władztwo podatkowe jest wyposażone państwo i organizacje z zakresu samorządów
terytorialnych na szczeblu gmin. Gminom przysługuje prawo do ustalania wysokości stawek w
podatkach i opłatach lokalnych na następny rok pod warunkiem, że stawki te mieszczą się w
przedziale między stawkami maksymalnymi ustalonymi przez min. finansów, a 50% tych stawek
maksymalnych. W rezultacie stosowania podatków następuje zmiana proporcji podziału dochodów
wynikającego z działania samego mechanizmu rynkowego.
Podatki w gospodarce rynkowej pełnią przede wszystkim funkcję fiskalną.
Stanowią one podstawowe źródło dochodów publicznych. Dochody są niezbędne do ponoszenia
wydatków na realizację poszczególnych zadań publicznych i społecznych.
Funkcja fiskalna przejawia się w zawłaszczaniu części dochodów osób fizycznych i jednostek
gospodarczych. Funkcja ta powinna być dostosowana do zakresu i skali zadań realizowanych przez
państwo i inne związki publiczno-prawne (samorządy terytorialne, kasy chorych itd.).
Podatki mogą być obniżone tylko gdy ograniczany jest zakres zadań i maleje skala tych zadań tak
państwa jak i innych związków publiczno-prawnych. Gdy natomiast zadania te rosną wówczas
stosownie do tych zadań muszą być podniesione podatki.
W Polsce nie wszyscy widzą związek między podatkami, a zakresem i skalą zadań publicznych.
Możemy sobie wyobrazić dwa skrajne modele gospodarek rynkowych:
-
neoliberalną
-
socjaldemokratyczną
neoliberalna – państwo, samorządy terytorialne i inne podmioty finansów publicznych
realizują jedynie wąsko rozumiane zadania publiczne. W tym modelu państwo nie
gwarantuje zabezpieczenia społecznego na wypadek starości, bezrobocia,
inwalidztwa i cała sfera usług społecznych jest skomercjalizowana. Wyjątek
stanowią szczepienia ochronne i usługi edukacyjne na poziomie podstawowym. W
tym modelu podatki mogą być niskie. Gospodarka amerykańska i japońska są
zbliżone do gospodarki neoliberalnej.
socjaldemokratyczna – państwo i inne związki publiczno-prawne realizuję nie tylko
zadania w wąsko rozumianej dziedzinie publicznej lecz również gwarantują
zabezpieczenie społeczne na wypadek ryzyk socjalnych oraz podstawowych usług
społecznych. Podstawowe usługi społeczne w gospodarce socjaldemokratycznej
świadczone są nieodpłatnie – szkolnictwo na wszystkich poziomach, usługi
medyczne, niektóre usługi kulturalne. W tym modelu podatki muszą być wysokie.
Podatki i system podatkowy
1
W systemach demokratycznych wyborcy głosując na określona partię polityczną pośrednio
opowiadają się za kształtem systemu podatkowego i wysokością podatków. W Polsce model
gospodarki zbliżony jest do gospodarki socjaldemokratycznej.
Zdaniem zwolenników doktryn neoliberalnych podatki powinny pełnić wyłącznie funkcję fiskalną,
postulują oni aby podatki były neutralne, a więc nie zakłócały działania mechanizmu rynkowego. W
praktyce żaden podatek nie jest w pełni neutralny.
Podatki powodują w przypadku osób fizycznych przede wszystkim spadek skłonności do
oszczędzania. Uszczuplają one zasoby pieniężne osób fizycznych i osoby te w pierwszej kolejności
ograniczają oszczędności gdyż konsumpcja jest im bliższa.
Gdy podatki są wysokie osoby fizyczne mogą być zmuszone do zmiany struktury konsumpcji.
Ograniczenie spożycia dóbr luksusowych i zwiększenie konsumpcji dóbr normalnych i podrzędnych.
W przypadku jednostek gospodarczych podatki powodują m.in. spadek skłonności do inwestowania.
Mogą one spowodować spadek popytu na niektóre towary i usługi, a przez to spadek ich produkcji i
importu.
W praktyce podatki państw na świecie są świadomie wykorzystywane przez państwo nie tylko w
celach fiskalnych lecz również w celach pozafiskalnych. W niektórych państwach na świecie podatki
są instrumentami polityki prorodzinnej tzn. państwo poprzez wprowadzanie odpowiedniej polityki
fiskalnej zachęca osoby fizyczne w wieku matrymonialnym do wchodzenia w związki małżeńskie, do
prokreacji i posiadania dzieci – np. Francja, Niemcy.
W latach 90-tych systematycznie spada w Polsce zarówno liczba urodzeń jak i przyrost naturalny. W
1999r. liczna urodzeń w skali kraju przekroczyła o kilka tysięcy liczbę zgonów. Stopa przyrostu była
zatem zerowa.
Pewne elementy polityki prorodzinnej mieszczą się w podatku dochodowym od osób fizycznych.
Podatek ten stwarza małżonkom prawo do wspólnego opodatkowania. Wspólne opodatkowanie
umożliwia małżonkom obniżenie łącznego należnego podatku w tych przypadkach gdy ich dochody są
silnie zróżnicowane zwłaszcza gdy dochody jednego małżonka są bardzo wysokie, a drugiego
zerowe.
Obecnie jednak podatek dochodowy od osób fizycznych jest bardzo niesprawiedliwy – w przypadku
dwóch małżeństw o tych samych dochodach ale o różnej liczbie dzieci małżeństwa te zapłacą taki
sam podatek, dotyczy to również małżeństwa bezdzietnego.
W praktyce podatki są wykorzystywane głównie w celach pozafiskalnych jako instrumenty
oddziaływania na gospodarkę. Pełnią one następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne:
-
alokacyjną
-
stabilizacyjną
-
redystrybucyjną
Funkcja alokacyjna – polega na ich oddziaływaniu na rozmieszczenie czynników produkcji oraz na
strukturę produktu krajowego brutto (PKB). Podatki korygują rynkowe rozmieszczenie czynników
produkcji: pracy, kapitału, ziemi i rynkową strukturę PKB.
W Polsce w latach 90-tych państwo w szerokim zakresie wykorzystywało podatki w celach
alokacyjnych. Do tego celu wykorzystywało zarówno podatki dochodowe jak i podatek od towarów i
usług i podatek akcyzowy. Liczne ulgi przewidziane w podatku dochodowym od osób fizycznych i
mniej liczne ulgi w podatku dochodowym od osób prawnych zachęcają podatników do podejmowania
działań preferowanych przez państwo.
W przypadku podatku od towarów i usług f.alokacyjna tego podatku jest realizowana poprzez
zwolnienia z omawianego podatku lub opodatkowaniu stawką obniżoną towarów i usług o
podstawowym znaczeniu dla konsumpcji. Poprzez to towary te są tańsze stąd jest na nie większy
popyt.
Podatek akcyzowy przyczynia się do obniżenia konsumpcji wyrobów akcyzowych takich jak wyroby
spirytusowe i tytoniowe.
Funkcja alokacyjna podatków w wielu przypadkach pozostaje w sprzeczności z ich najważniejszą
funkcją – funkcją fiskalną. Jest ona realizowana z wyjątkiem podatku akcyzowego za pomocą ulg i
zwolnień podmiotowych i przedmiotowych, niższych stawek, które prowadzą do spadku dochodów
publicznych. Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania te są
ograniczane przez państwo m.in. podatkami.
W przypadku przegrzania koniunktury gospodarczej wyrażającego się m.in. we wzroście stopy
Podatki i system podatkowy
2
inflacji i zachwianiu równowagi bilansu płatniczego rząd powinien prowadzić restrykcyjną politykę
fiskalną, a więc podnieść podatki i obniżyć niektóre wydatki publiczne. Wyższe podatki przy
niższych wydatkach publicznych przyczyniają się do spadku popytu globalnego, który hamuje
nadmierną ekspansję gospodarki.
W okresie recesji rząd powinien prowadzić ekspansywną politykę fiskalną mającą na celu
pobudzenie wzrostu gospodarczego. W tym celu powinien m.in. obniżyć podatki i zwiększyć niektóre
wydatki publiczne. Niższe podatki przy wyższych wydatkach publicznych przyczyniają się do wzrostu
popytu globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy.
Funkcja stabilizacyjna. W gospodarce rynkowej wahania cykliczne są ograniczane nie tylko świadomą
polityką państwa lecz również automatycznymi stabilizatorami koniunktury. Stabilizatory te
samoczynnie bez jakichkolwiek działań państwa ograniczają wahania cykliczne tej gospodarki.
W przypadku Polski funkcję automatycznych stabilizatorów koniunktury pełnią przede wszystkim
podatki dochodowe od osób fizycznych i prawnych.
W okresie boom-u gospodarka szybko się rozwija, rosną dochody osób fizycznych i zyski jednostek
gospodarczych, spada bezrobocie i w tej sytuacji szybko rosną dochody publiczne z podatków
dochodowych oraz spadają wydatki publiczne na zasiłki dla bezrobotnych i pomoc społeczną.
Im wyższe opodatkowanie podatkami dochodowymi od osób fizycznych i jednostek gospodarczych w
tej fazie przy jednoczesnym spadku niektórych wydatków publicznych hamuje nadmierną ekspansję
gospodarki.
W fazie recesji automatyczne stabilizatory koniunktury pobudzają wzrost gospodarczy.
Funkcja dystrybucyjna – obniżają one różnice w poziomie dochodów poszczególnych osób fizycznych,
gospodarstw domowych, a nawet całych grup społecznych i zawodowych.
Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic w poziomie dochodów osób fizycznych.
Biedni ubożeją, a bogaci bogacą się. Drastyczne różnice regulowane są podatkami.
Funkcja dystrybucyjna podatków jest uzasadniana:
1) malejącą krańcową użytecznością dochodu
u
dochód
Wraz ze wzrostem dochodu krańcowa użyteczność tego dochodu drastycznie spada.
W skali społecznej można podnieść poziom dobrobytu społecznego w wyniku samej
redystrybucji dochodów przy tym samym PKB.
Należy podatkami przejąć część dochodów osób o największych dochodach i zgromadzone
środki przeznaczyć na świadczenia społeczne takie jak: zasiłki, stypendia itd.
2) dystrybucja dochodów osób fizycznych podatkami jest uzasadniona względami solidarności
społecznej.
3) dystrybucja dochodów osób fizycznych jest uzasadniona względami politycznymi. Państwo, które
tolerowałoby drastyczne różnice w poziomie dochodów byłoby mało ustabilizowane politycznie.
Dyskryminowane grupy społeczne i zawodowe demonstrują swoje niezadowolenie np. strajki.
Podatki o charakterze progresywnym umożliwiają skorygowanie rynkowego podziału dochodu i
gwarantują spokój społeczny.
W Polsce funkcję dystrybucyjną pełni podatek dochodowy od osób fizycznych. Im większa jest
progresja w tym podatku tym w większym stopniu koryguje on rynkowy podział dochodów między
osobami fizycznymi.
W warunkach gospodarki rynkowej podział ten jest nierówny. W ostatnich latach w Polsce
narastały różnice w poziomie dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne nie tylko z pracy lecz
również z kapitału. Różnice w poziomie płac w Polsce są duże bo mamy liczną grupę osób
otrzymującą płacę w wysokości minimalnej, a z drugiej strony mamy prezesów banków, których
zarobki w skali roku sięgają milionów dolarów.
Podatki i system podatkowy
3
DEFINICJA PRAWNA I CECHY PODATKÓW
Podatki są to świadczenia pieniężne wnoszone przez osoby fizyczne i jednostki gospodarcze,
na rzecz władzy publicznej, o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym.
Aby dane świadczenie pieniężne na rzecz władzy publicznej można było nazwać podatkiem powinno
się ono charakteryzować wszystkimi cechami wymienionymi w definicji podatku.
Jeżeli przyjmiemy powyższą definicję podatku wówczas za podatek musimy uznać również niektóre
środki pieniężne o charakterze przymusowym, które oficjalnie nie są nazywane podatkiem. Ich
przykładem mogą być cła, składki ubezpieczenia społecznego płacone przez pracodawców oraz
składki i wpłaty na państwowe fundusze celowe jeżeli mają one charakter przymusowy.
Same podatki w Polsce z wyjątkami nie są wysokie.
Przymusowy charakter podatku wynika z istoty władzy publicznej, która może wprowadzić
obowiązek płacenia określonych podatków przez jednostki gospodarcze i osoby fizyczne i w razie
potrzeby może wyegzekwować ten obowiązek przy użyciu siły.
W państwach wysoko rozwiniętych podatki są twardo egzekwowane od wszystkich podatników. W
Polsce egzekucja podatków budzi poważne zastrzeżenia. Bywa tak, że dane podatki są
egzekwowane gdy dana osoba przestaje pełnić funkcje publiczne np. Lech Wałęsa.
Podatki są jednostronnie ustanawiane przez władzę publiczną. Ustanowienie podatku nie
wymaga zgody społeczeństwa wyrażonej w drodze referendum. Niektóre konstytucje wręcz
zabraniają organizowania referendum w sprawach podatkowych.
Podatki są w Polsce ustanawiane ustawami uchwalanymi przez parlament. Ich rodzaj i wysokość nie
podlegają negocjacji pomiędzy podatnikami, a państwem.
W systemie demokracji parlamentarnej podatnicy mają tylko pośredni wpływ na rodzaj stawki podatku
poprzez głosowanie na daną partię. Partie ogłaszają programy polityki gospodarczej, której częścią
składową jest program polityki fiskalnej.
W przeciwieństwie do pożyczki podatek jest świadczeniem bezzwrotnym. Oznacza to, że
jeżeli podatek został obliczony i pobrany w odpowiedniej wysokości wówczas nie podlega on w
żadnych okolicznościach zwrotowi. Co więcej, w przypadku nadpłaty podatku nadpłaty te są
bezpośrednio zwracane tylko w okolicznościach ściśle określonych prawnie. W pozostałych
przypadkach są one traktowane jako zaliczka na poczet przyszłych wpłat.0
Podatek jako dochód publiczny jest ustanawiany w związku z potrzebą realizacji określonych
zadań. Nie realizowanie tych zadań nie może stanowić podstawy do żądania zwrotu zapłaconych
podatków. Płacimy podatki m.in. dlatego, że państwo powinno nam zapewnić bezpieczeństwo. Ale
zadanie to jest słabo realizowane np. stan dróg.
Podatek jest świadczeniem nieodpłatnym. Podatnikom z tytułu ponoszenia ciężaru
podatkowego nie przysługują roszczenia do świadczenia wzajemnego ze strony państwa.
Podatek jest świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym, jest on nakładany na
określoną grupę podatników wg ogólnie obowiązującego prawa podatkowego. Podatek nie kieruje się
do konkretnego przypadku. Każdy znajdujący się w określonej sytuacji prawem podatkowym jest
zobowiązany do zapłaty podatku w określonym terminie. Z tej cechy ogólności wynika postulat aby
podatki charakteryzowały się powszechnością. Płacić te same podatki w tej samej wysokości i na tych
samych zasadach. W praktyce prawo podatkowe przewiduje pewne wyjątki i niektóre rodzaje
podatników korzystają z tych przywilejów, są opodatkowane na bardziej korzystnych zasadach np.
księża.
KLASYFIKACJA PODATKÓW WG PRZEDMIOTU OPODATKOWANIA
W praktyce we wszystkich państwach istnieje wiele podatków. Dzięki temu nie są nakładane
nadmierne ciężary podatkowe na dany przedmiot podatku. Podatki możemy podzielić na mniej lub
bardziej jednorodne grupy wg różnych kryteriów. Jednym z nich jest przedmiot opodatkowania.
Wg tego kryterium podatki dzielimy na 4 zasadnicze grupy:
1) majątkowe
2) przychodowe
3) dochodowe
4) od wydatków nazwane konsumpcyjnymi
Podatki i system podatkowy
4
ad. 1
Podatki majątkowe
W ramach podatków majątkowych wyróżniamy 3 rodzaje podatków:
1)
podatek od posiadanego majątku
. Przedmiotem opodatkowania w tym przypadku jest cały
posiadany majątek i jego niektóre składniki. Podatki od posiadanego majątku zaliczamy do
jednego z najstarszych podatków. Charakteryzuje się on prostotą, łatwy do zmierzenia i łatwe w
poborze.
W Polsce podatki od posiadanego majątku są dość liczne i w całości zasilają budżet państwa:
- podatek od środków transportu
- podatek od nieruchomości
- podatek od posiadania psów
- podatek rolny
- podatek leśny
Z wyżej wymienionych podatków najwyższe dochody uzyskują gminy z podatku od nieruchomości
– opodatkowane są: budynki, grunty itd. Podstawą opodatkowania budynków jest ich
powierzchnia. Budynki i grunty są opodatkowane stawkami od m2. Maksymalne stawki podatku
od nieruchomości określa na następny rok ministerstwo finansów w rozporządzeniu.
Faktycznie obowiązującą stawkę podatku od nieruchomości w danej gminie ustala rada gminy w
granicach maksymalnych. Stawki w podatku od nieruchomości są jednolite na terenie danej
gminy.
Od kilkunastu lat wysuwany jest postulat zastąpienia podatku od nieruchomości i leśnego,
podatkiem katastralnym. Podstawą opodatkowania będzie wartość – obowiązywać będą stawki
procentowe po wprowadzeniu podatku katastralnego. Właściciele nieruchomości położonych w
bardziej atrakcyjnych miejscach będą płacić wyższy podatek.
Podatek katastralny przyczyni się do bardziej efektywnego wykorzystywania gruntu w przyległych
miastach. Podatek katastralny spowoduje przemieszczanie się ludności w miastach i pewnych
gminach. Będą dzielnice zamieszkałe przez bogatych i kolejne przez biednych. Wprowadzenie
podatku katastralnego wymaga zarejestrowania wszystkich nieruchomości w Polsce, ustalenie ich
wartości, określenie właściciela.
Podatkiem rolnym opodatkowane są gospodarstwa rolne o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha
przeliczeniowy. Podstawą opodatkowania są hektary przeliczeniowe powierzchni. Hektary te są
uzależnione od powierzchni danego gospodarstwa, sposobu użytkowania, jakości gleb, położenia
danego gospodarstwa. Polska podzielona jest okręgi ze stosownymi przelicznikami. Stawka w
podatku rolnym obejmuje 2,5q (kwintala) żyta z jednego hektara przeliczeniowego.
Podatek rolny przynosi gminom niewielkie dochody nawet w przypadkach gmin typowo rolniczych.
Podatek leśny. Podstawa: hektary przeliczeniowe lasu, stawka kwotowa która jest równowartością
określonych m3 drewna w 1ha (hektarze).
Podatkiem od środków transportowych do niedawna były opatrzone wszelkie pojazdy wyposażone
w silnik. Od kilku lat opodatkowane są jedynie:
- samochody ciężarowe
- ciągniki siodłowe
- naczepy i przyczepy
- autobusy
W podatku tym obowiązują stawki kwotowe uzależnione od pojazdu.
Stawki podatku od posiadania psów – 30 zł od jednego psa w skali roku. Dochody gmin z tego
podatku są śladowe. Pomimo śladowej stawki bardzo rozpowszechnione są tu oszustwa
podatkowe. Zgłaszany jest postulat zastąpienia tego podatku opłatą sanitarną zróżnicowaną
liczbą mieszkańców w danej miejscowości oraz rasą.
2)
podatek od zmian praw majątkowych
– od nabycia, zbycia tych praw - podatek od spadków,
darowizn. Podatkiem tym na tych samych zasadach i w tej samej wysokości są opodatkowane
spadki i darowizny. Postulat aby niższymi stawkami opodatkować darowiznę skłaniałoby to
właścicieli majątku do ich przekazywania następcom jeszcze za życia w formie darowizny.
Podatnicy podatku od spadków i darowizn podzieleni są na 3 grupy:
I grupa – osoby najbliższe (niższe stawki)
II grupa – osoby spowinowacone
III grupa – osoby nie spokrewnione (najwyższe) , nie spowinowacone
Podatki i system podatkowy
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]