pomaturalne reminiscencje, Liceum, Chemia, Korepetycje
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Pomaturalne reminiscencje nauczyciela chemii
Juliusz Jankisz
Pierwszy egzaminacyjny stres zwiàzany z nowà maturà z chemii w skali ogólnopolskiej poza nami
– uczniami i nauczycielami. Czas wi´c na krótkie podsumowania i analizy na podstawie konkretnych
doÊwiadczeƒ i uzyskanych wyników. Dokonuj´ tego z punktu widzenia nauczyciela – praktyka z 34-
letnim sta˝em pracy, posiadajàcego III stopieƒ specjalizacji zawodowej i status nauczyciela dyplomo-
wanego, pracujàcego w czterdziestotysi´cznym mieÊcie, w szkole ogólnokszta∏càcej o du˝ym presti-
˝u Êrodowiskowym i bogatej 138-letniej tradycji.
■
W minionym roku szkolnym do egzaminu maturalnego w szkole, w której pracuj´, a wi´c w I Li-
ceum Ogólnokszta∏càcym im. Króla Stanis∏awa Leszczyƒskiego w JaÊle, przystàpi∏o 268 abiturientów,
z czego 35 abiturientów z klasy o profilu biologiczno-chemicznym (w tym 27 z chemii na poziomie
podstawowym i na poziomie rozszerzonym) oraz 233 abiturientów z pozosta∏ych profilów (w tym 20
z chemii) na obydwu poziomach. Wszyscy abiturienci naszej Szko∏y zdali egzamin maturalny ze
wszystkich przedmiotów. Uzyskane wyniki z chemii prezentuj´ w tabeli:
Profile klasy
Liczba uczniów
Zdajàcy chemi´ na poziomie:
podstawowym
rozszerzonym
biologiczno-chemiczny
35
uzyskana Êrednia punktów
(%)
porównanie ze Êrednià okre-
Êlonà przez OKE w Krakowie
233
27
84,8 %, w tym 3 uczniów
po 100 %
+13 %
27
66,9 %, w tym 1 uczeƒ 100 %,
2 uczniów po 90 %
+14,3 %
20
20
inne ni˝ biologiczno-
-chemiczny
uzyskana Êrednia
punktów (%)
porównanie ze Êrednià okre-
Êlonà przez OKE w Krakowie
76,8 %, w tym najwy˝szy wynik:
2 uczniów po 97 %
51,3 %, w tym najwy˝szy
wynik: 1 uczeƒ 95 %
+6 %
–1,3 %
Nauk´ chemii prowadzi∏em w nast´pujàcym wymiarze tygodniowym:
Profile
Klasa I
Klasa II
Klasa III
Razem w cyklu
kszta∏cenia
biologiczno-chemiczny
3 godz.
3 godz.
3 godz.
9 godz.
inne ni˝ biologiczno-
-chemiczny
1 godz.
2 godz.
–
3 godz.
■
Na uzyskane wyniki, oprócz cech osobowoÊciowych uczniów i nauczyciela, wp∏yn´∏o wiele czyn-
ników. Do najwa˝niejszych z nich zaliczam:
I. Wybór programu nauczania i podr´czników wspomagajàcych proces kszta∏cenia
■
Na zaj´ciach, zarówno z zakresu podstawowego, jak i rozszerzonego, realizowa∏em program na-
uczania opracowany przez Andrzeja Czerwiƒskiego, Ann´ Czerwiƒskà, Ma∏gorzat´ Jeliƒskà-Kazi-
mierczuk i Krzysztofa KuÊmierczyka nr
DKOS-4015-75/02
. Spiralny uk∏ad treÊci nauczania wynika-
jàcy z tego programu w praktyce warunkuje sprawdzonà jego uniwersalnoÊç. Niestety, liczne zespo∏y
klasowe (Êrednio 34–35 uczniów), ma∏a liczba godzin przeznaczonych na realizacj´ materia∏u, szcze-
gólnie w klasach innych ni˝ biologiczno-chemiczne, i brak podzia∏u na grupy çwiczeniowe eliminujà
w wi´kszoÊci przypadków mo˝liwoÊç samodzielnego wykonywania eksperymentów przez uczniów
oraz ograniczajà si´ w praktyce do pokazów nauczyciela przy wspó∏udziale wybranych uczniów. Po-
nadto realizacja napi´tego programu w tym wymiarze godzin (3 godz. w cyklu kszta∏cenia) wymaga
ogromnej dyscypliny nauczyciela w aspekcie maksymalizacji efektywnego wykorzystania czasu lekcyj-
nego i powoduje przecià˝anie uczniów pracami domowymi. Uniemo˝liwia równie˝ szeroko stosowane
sprawdzanie wiadomoÊci na zasadzie odpowiedzi ustnych i eliminuje mo˝liwoÊç planowania dosta-
tecznej liczby lekcji powtórzeniowych, a ostatecznie gwarantuje przygotowanie m∏odzie˝y do matu-
ralnego egzaminu z chemii w zakresie podstawowym. A przecie˝, jak wykazuje praktyka (tabela z wy-
nikami) zapotrzebowanie spo∏eczne doÊç du˝ej grupy m∏odzie˝y jest wi´ksze. Stàd wzrós∏ udzia∏
m∏odzie˝y w zaj´ciach ko∏a chemicznego i to zarówno w aspekcie liczbowym, jak te˝ jakoÊciowym.
Szkoda, ˝e zaj´cia te ze wzgl´du na brak Êrodków bud˝etowych muszà byç prowadzone na zasadach
spo∏ecznych, gdy˝ szczególnie z chemii jest to czasoch∏onne i pracoch∏onne – poniewa˝ dodatkowo
wymaga przygotowania odczynników i sprz´tu dla uczniów.
Trudno jest zabezpieczyç wszechstronny rozwój ucznia i rozwijaç jego pasje poznawcze, co jest pod-
stawowym zadaniem wspó∏czesnej szko∏y, bez ponoszenia stosownych kosztów. Ale dziwnym trafem
kolejne ekipy decydentów nie chcà przyjàç tego do ÊwiadomoÊci, chocia˝ przez 34 lata mojej peda-
gogicznej pracy ∏udzony jestem coraz intratniejszymi obietnicami.
■
Do pe∏nej realizacji zadaƒ wynikajàcych z wybranego programu nauczania wzià∏em podr´cznik
autorstwa A. Czerwiƒskiego i innych wydany przez WSiP. Jest on skorelowany z programem naucza-
nia, co u∏atwia mi organizacj´ pracy. Zamieszczone na koƒcu ka˝dego rozdzia∏u podsumowania sà
wartoÊciowym kompendium wiedzy na lekcje powtórzeniowe. Zawarte równie˝ na koƒcu ka˝dego
dzia∏u zagadnienia „Sprawdê, czy potrafisz” – wykorzystuj´ na prace domowe uczniów, zaÊ problemy
„Sprawdê, czego si´ nauczy∏eÊ” – do samokszta∏cenia si´ uczniów. Problemy te, szczególnie oznaczo-
ne literà „M” (zadania z poziomu maturalnego), cz´sto omawiamy na zaj´ciach ko∏a chemicznego.
■
Aby u∏atwiç uczniom samokontrol´ i samoocen´ poprawnoÊci wykonania poleceƒ, z w∏asnej inwen-
cji, wspólnie z uczniami opracowaliÊmy modele odpowiedzi na te pytania. Odpowiedzi do wybranych py-
taƒ uczniowie opracowywali indywidualnie i oddawali mi do merytorycznej weryfikacji. Nast´pnie prze-
pisywali te opracowania w formacie elektronicznym i drukowali. Wydrukowane karty odpowiedzi
w foliowych koszulkach zosta∏y wpi´te w ogólnodost´pny dla uczniów skoroszyt. Do ka˝dego z nich jest
do∏àczona kopia na noÊniku elektronicznym. Przyk∏ady takich opracowaƒ zamieszczam poni˝ej:
Opisz budow´ i funkcje biologiczne fosfolipidów
Fosfolipidy, zwane równie˝ fosfatydami, fosfot∏uszczowcami lub fosfoglicerydami, sà to zwiàzki za-
liczane do lipidów (z greckiego
lipos
– t∏uszcz), których wspólnà cechà jest rozpuszczalnoÊç w roz-
puszczalnikach niepolarnych. Pochodne glicerolu (gliceryny), w których jedna z pierwszorz´dowych
grup – OH jest zestryfikowana kwasem fosforowym(V), a pozosta∏e dwie tworzà wiàzania estrowe
z kwasami t∏uszczowymi, sà nazywane kwasami fosfatydowymi.
O
O
H
2
C H OC
+
H
2
CO
C
+
2
O
C
17
H
35
C
17
H
35
O
O
HC
OH
+
HO
C
HC
O
C
+
H
2
O
O
C
15
H
31
O
C
15
H
31
H
2
C H OP
+
OH
H
2
CO
P
OH
+
2
O
OH
OH
glicerol
kwas fosfatydowy
woda
O
O
H
2
COC
C
17
H
35
H
2
COC
C
17
H
35
O
—H
2
O
O
HC
O
C
HC
O
C
O
C
15
H
31
CH
3
O
C
15
H
31
CH
3
H
2
COP
OH
+
HO
CH
2
CH
2
N
+
CH
3
H
2
COP
O
CH
2
CH
2
N
+
CH
3
OH
kwas fosfatydowy
CH
3
OH
CH
3
cholina
lecytyna (fosfolipid)
Wolne kwasy fosfatydowe rzadko wyst´pujà w przyrodzie, ale ka˝da ˝ywa komórka zawiera znacz-
ne iloÊci ich estrów z silnie hydrofilowymi, polarnymi alkoholami, takimi jak: etanoloamina, cholina,
seryna (aminokwas zawierajàcy grup´ – OH) lub inozyt. Estry te sà nazywane fosfoglicerydami.
O
H
2
C
O
C
R
1
O
R
2
C
O
CH
fosfatydyloetanoloamina
(kefalina)
O
H
H
2
C
O
P
O
CH
2
CH
2
N
+
H
O
–
H
O
H
2
C
O
C
R
1
O
R
2
C
O
CH
kwas fosfatydowy
O
H
2
C
O
P
OH
O
–
O
H
2
C
O
C
R
1
O
R
2
C
O
CH
fosfatydylocholina
(lecytyna)
O
CH
3
H
2
C
O
P
O
CH
2
CH
2
N
+
CH
3
O
–
CH
3
O
H
2
C
O
C
R
1
O
R
2
C
O
CH
fosfogliceryd
(R
3
= polarny alkohol)
O
H
2
C
O
P
O
R
3
O
–
Tak wi´c ich czàsteczki zawierajàce d∏ugie, niepolarne ∏aƒcuchy reszt kwasów t∏uszczowych i po-
larne fragmenty fosfoestrowe w roztworach wodnych mogà stabilizowaç emulsje. Ponadto czàstecz-
ki fosfolipidów majà zdolnoÊç samorealizacji, która warunkuje powstanie b∏on komórkowych. Te „in-
teligentne moleku∏y” porzàdkujà si´ tak, ˝e mo˝liwe jest oddzielenie wn´trza komórki od
Êrodowiska. ObecnoÊç dwóch niepolarnych „ogonów” i polarnej „g∏owy” pozwala im tworzyç po-
dwójnà warstw´ lipidowà. Reszty nienasyconych kwasów t∏uszczowych o konfiguracji
cis
, wp∏ywajà na
p∏ynnoÊç podwójnej warstwy lipidowej. Wygi´cie ∏aƒcucha lipidowego uniemo˝liwia ich Êcis∏e upako-
wanie i os∏abia si∏´ oddzia∏ywaƒ mi´dzyczàsteczkowych. Z ogólnego schematu budowy fosfoglicery-
dów wynika, ˝e zawierajà one du˝y, hydrofobowy fragment, zbudowany z dwóch reszt kwasu t∏usz-
czowego, po∏àczony z fragmentem hydrofilowym o du˝ej polarnoÊci.
O
C
O
CH
2
O
C
O
CH
O
CH
2
O
P
O
CH
2
CH
2
N
+
(CH
3
)
3
O
_
fragment hydrofobowy
fragment hydrofilowy
Dzi´ki takiej budowie, czàsteczki fosfoglicerydów w roztworach wodnych uk∏adajà si´ tak, by istnia-
∏o maksymalnie du˝e oddzia∏ywanie fragmentów hydrofobowych ze sobà i fragmentów hydrofilowych
z wodà. Jednym ze sposobów zrealizowania takiego stanu jest tworzenie miceli, a drugim, znacznie wa˝-
niejszym z punktu widzenia biologicznej roli fosfoglicerydów, jest powstawanie podwójnych warstw.
Fosfoglicerydy i inne fosfolipidy samorzutnie tworzà struktury warstwowe, w których hydrofobowe koƒ-
ce czàsteczek znajdujà si´ wewnàtrz warstwy, a fragmenty polarne kontaktujà si´ ze Êrodowiskiem wod-
nym. Podwójne warstwy lipidowe pe∏nià w przyrodzie rol´ niezb´dnych do ˝ycia komórki membran, od-
dzielajàcych od siebie poszczególne fragmenty komórek. Budowa i funkcja membran lipidowych jest
obecnie jednym z g∏ównych kierunków badaƒ biochemicznych i biofizycznych.
fragmenty
polarne
fragmenty
hydrofobowe
Rys.
Schematyczny przekrój podwójnej warstwy lipidowej
Dlaczego fenoloftaleina dodana do wodnych roztworów: Na
2
CO
3
, K
2
S, NaNO
2
, KCN, Na
3
PO
4
zmienia zabarwienie na kolor malinowy?
Zabarwienie fenoloftaleiny na kolor malinowy dowodzi obecnoÊci wi´kszej liczby jonów OH
–
ni˝
H
+
w roztworach. Wynika z tego, ˝e w roztworach wymienionych substancji spe∏niony jest powy˝szy
warunek, co spowodowane jest hydrolizà tych soli, jako zwiàzków pochodzàcych od s∏abego kwasu
i mocnej zasady.
Na
2
CO
3
+ H
2
O NaOH + NaHCO
3
2 Na
+
+ CO
3
2–
+ H
2
O
Na
+
+ OH
–
+ Na
+
+ HCO
3
–
Na
2
CO
3
jako sól kwasu dwuzasadowego
hydrolizuje dwustopniowo.
Jest to hydroliza soli s∏abego kwasu
i mocnej zasady.
Jest to hydroliza anionowa, gdy˝ woda
oddzia∏uje z anionem z dysocjacji soli.
CO
2–
+ H
2
O
HCO
3
–
+
OH
–
NaHCO
3
+ H
2
O NaOH + H
2
O + CO
2
Na
+
+ HCO
3
–
+ H
2
O
Na
+
+ OH
–
+ H
2
O + CO
2
HCO
3
–
+ H
2
O
OH
–
+ H
2
O + CO
2
K
2
S + H
2
O KOH + KHS
2 K
+
+ S
2–
+ H
2
O
K
+
+ OH
–
+ K
+
+ HS
–
K
2
S jako sól kwasu dwuzasadowego
hydrolizuje dwustopniowo.
Jest to hydroliza soli s∏abego kwasu
i mocnej zasady.
Jest to hydroliza anionowa, gdy˝ woda
oddzia∏uje z anionem z dysocjacji soli.
S
2–
+ H
2
O
OH
–
+ HS
–
KHS + H
2
O KOH + H
2
S
K
+
+ HS
–
+ H
2
O
K
+
+ OH
–
+ H
2
S
HS
–
+ H
2
O
OH
–
+ H
2
S
KCN + H
2
O KOH + HCN
K
+
+ CN
–
+ H
2
O
K
+
+ OH
–
+ HCN
KCN jako sól kwasu jednozasadowego
hydrolizuje jednostopniowo.
Jest to hydroliza soli s∏abego kwasu
i mocnej zasady.
Jest to hydroliza anionowa, gdy˝ woda
oddzia∏uje z anionem z dysocjacji soli.
CN
–
+ H
2
O
OH
–
+ HCN
Na
3
PO
4
+ H
2
O Na
2
HPO
4
+ NaOH
3 Na
+
+ PO
4
3–
+ H
2
O
2 Na
+
+ HPO
4
2–
+ Na
+
+ OH
–
PO
4
3–
+ H
2
O
HPO
4
2–
+
OH
–
Na
3
PO
4
jako sól kwasu trójzasadowego
hydrolizuje trójstopniowo.
Jest to hydroliza soli s∏abego kwasu
i mocnej zasady.
Jest to hydroliza anionowa, gdy˝ woda
oddzia∏uje z anionem z dysocjacji soli.
Na
2
HPO
4
+ H
2
O NaH
2
PO
4
+ NaOH
2 Na
+
+ HPO
4
2–
+ H
2
O
H
2
PO
4
–
+
OH
–
Na
+
+ H
2
PO
4
–
+ Na
+
+ OH
–
NaH
2
PO
4
+ H
2
O NaOH + H
3
PO
4
Na
+
+ H
2
PO
4
–
+ H
2
O
Na
+
+ OH
–
+ 3 H
+
+ PO
4
3–
H
2
PO
4
–
+ H
2
O
OH
–
+ 3 H
+
+ PO
4
3–
NaNO
2
+ H
2
O NaOH + HNO
2
Na
+
+ NO
2
–
+ H
2
O
Na
+
+ OH
–
+ HNO
2
NaNO
2
jako sól kwasu jednozasadowego
hydrolizuje jednostopniowo.
Jest to hydroliza soli s∏abego kwasu
i mocnej zasady.
Jest to hydroliza anionowa, gdy˝ woda
oddzia∏uje z anionem z dysocjacji soli.
Opracowania te uczniowie albo kserujà, albo kopiujà na swoje noÊniki i wykorzystujà w procesie
samooceny poprawnoÊci rozwiàzywanych w drodze samokszta∏cenia problemów. Podstawowà zaÊ ro-
là nauczyciela jest stworzenie takiego systemu motywacji, „aby uczeƒ chcia∏ chcieç”.
Do osiàgni´cia za∏o˝onych celów wykorzystuj´ te˝ zbiór zadaƒ autorstwa M. Koszmider i J. Sygnie-
wicz:
Chemia. Kszta∏cenie w zakresach: podstawowym i rozszerzonym
oraz popularnà wÊród uczniów pu-
blikacj´
Maturalnie, ˝e zdasz. Chemia. Zakresy podstawowy i rozszerzony. Pytania, zadania, testy, arku-
sze egzaminacyjne
autorstwa A.M. Persony i J.W. Dymary. Obydwie pozycje wydane przez WSiP sà
pomocne przy pog∏´bianiu wiedzy i umiej´tnoÊci uczniów.
II. Organizacja pracy
■
W celu maksymalnego efektywnego wykorzystania czasu lekcyjnego, ka˝dà jednostk´ lekcyjnà
nale˝y dok∏adnie przemyÊleç i przygotowaç. Pomocnym dla mnie jest
Poradnik dla nauczyciela
autor-
stwa Andrzeja Czerwiƒskiego i innych, wydany przez WSiP. Po zakoƒczeniu ka˝dego rozdzia∏u zawie-
ra on „Przewidywane osiàgni´cia uczniów”. Determinujà one dobór atrakcyjnych metod pracy i form
pobudzania aktywnoÊci uczniów. Zawarte w opracowaniu propozycje prostych do przeprowadzenia
HPO
4
2–
+ H
2
O
NO
2
–
+ H
2
O
OH
–
+ HNO
2
[ Pobierz całość w formacie PDF ]