Początek prawnej ochrony życia ludzkiego w świetle standardów międzynarodowych(1), PLIKI-PDF, prawo(2)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Kondratiewa-Bryzik Jelena
monografia
Oficyna 2009
Początek prawnej ochrony życia ludzkiego w świetle standardw międzynarodowych.
Profesorowi Romanowi Wieruszewskiemu
z wyrazami szacunku i wdzięczności
Wykaz skrótów
Akty prawne
dyrektywa 98/44/WE
- dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 98/44/WE z dnia 6 lipca 1998 r. o
ochronie prawnej wynalazkw biotechnologicznych (Dz. Urz. WE L 213 z dnia 30 lipca 1998 r., s. 13–21)
dyrektywa 2004/23/WE
- dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/23/WE z dnia 31 marca 2004
r. w sprawie ustalenia norm jakości i bezpiecznego oddawania, pobierania, testowania, przetwarzania,
konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komrek ludzkich (Dz. Urz. UE L 102 z dnia 7
kwietnia 2004 r., s. 48–58)
dyrektywa 2006/86/WE
- dyrektywa Komisji 2006/86/WE z dnia 24 października 2006 r. wykonująca
dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wymagań dotyczących możliwości
śledzenia, powiadamiania o poważnych i niepożądanych reakcjach i zdarzeniach oraz niektrych
wymagań technicznych dotyczących kodowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania i
dystrybucji tkanek i komrek ludzkich (Dz. Urz. UE L 294 z dnia 25 października 2006 r., s. 32–50)
dyrektywa 2006/17/WE
- dyrektywa Komisji 2006/17/WE z dnia 8 lutego 2006 r. wprowadzająca w życie
dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do niektrych wymagań
technicznych dotyczących dawstwa, pobierania i badania tkanek i komrek ludzkich (Dz. Urz. L 38 z dnia
9 lutego 2006 r., s. 40–52)
EKPCz
- Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (pot. europejska konwencja
praw człowieka) z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z pźn. zm.)
k.c.
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z pźn. zm.)
k.k.
- ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z pźn. zm.)
k.p.c.
- ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z
pźn. zm.)
k.r.o.
- ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z pźn. zm.)
Karta
- Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (2007/C 303/01) z dnia 7 grudnia 2000 r. (Dz. Urz. UE
C 303 z dnia 14 grudnia 2000 r., s. 1)
Konstytucja
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z
pźn. zm.)
Konstytucja FR
- Konstytucja Federacji Rosyjskiej z dnia 12 grudnia 1993 r. (SZ RF 2009 r., Nr 4, s. 445)
konwencja bioetyczna
- Konwencja Rady Europy o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej
wobec zastosowań biologii i medycyny: konwencja o prawach człowieka i biomedycynie z dnia 4 kwietnia
1997 r.
konwencja o prawach dziecka
- Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z
1991 r. Nr 120, poz. 526 z pźn. zm.)
konwencja wiedeńska
- Konwencja wiedeńska o prawie traktatw z dnia 23 maja 1969 r. (Dz. U. z 1990
r. Nr 74, poz. 439)
MPPGSiK
- Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z dnia 19 grudnia
1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169)
MPPOiP
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych z dnia 16 grudnia 1966
r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167)
PDPCz
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948 r.
ros. k.r.
- kodeks rodzinny Federacji Rosyjskiej z dnia 29 grudnia 1995 r. (SZ RF 1996 r., Nr 1, s. 16 z
pźn. zm.)
ros. r.w.p.
- rozporządzenie Ministerstwa Zdrowia Federacji Rosyjskiej z dnia 26 lutego 2003 r. w sprawie
zastosowania technik wspomagania prokreacji w celu leczenia niepłodności kobiet i mężczyzn – Prikaz
Ministerstwa zdrawoochranienija i socjalnogo razwitija z dnia 26 lutego 2003 r. Nr 67 O primenienii
wspomagatelnych reproduktiwnych technologij w terapii żenskogo i mużskogo bespłodia (Rossijskaja
gazeta z dnia 6 maja 2003 r.)
ros. u.o.z.
- Podstawy ustawodawstwa o ochronie zdrowia obywateli - rosyjska ustawa o ochronie zdrowia
z dnia 22 lipca 1993 r. – Osnowy zakonodatelstwa ob ochranie zdorowja grażdan (Wiedomosti SND i WS
RF 1993, Nr 33, s. 1318)
TEWG
- Traktat ustanawiający Europejską Wsplnotę Gospodarczą z dnia 25 marca 1957 r.
TUE
- Traktat o Unii Europejskiej z dnia 7 lutego 1992 r. (wersja skonsolidowana opublikowana w: Dz.
Urz. UE C 321 E z dnia 29 grudnia 2006 r., s. 5)
TWE
- Traktat ustanawiający Wsplnotę Europejską z dnia 25 marca 1957 r. (wersja skonsolidowana
opublikowana w: Dz. Urz. UE C 321 E z dnia 29 grudnia 2006 r., s. 37)
u.i.l.
- ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 30, poz. 158 z pźn. zm.)
u.p.r.
- ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78 z pźn. zm.)
u.w.p.c.
- ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr
12, poz. 61 z pźn. zm.)
Czasopisma i publikatory
Biul. PISM
- Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych
DR
- Decisions and Reports
Dz. Urz. UE
- Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
Dz. Urz. WE
- Dziennik Urzędowy Wsplnot Europejskich
Eur. J. Health Law
- European Journal of Health Law
GP
- Gazeta Prawna
GW
- Gazeta Wyborcza
ICJ Reports
- International Court of Justice, Reports of Judgments, Advisory Opinions and Orders
OTK
- Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Pal.
- Palestra
PEPr
- Prawo Europejskie w praktyce
PiM
- Prawo i Medycyna
PiP
- Państwo i Prawo
PiPUE
- Prawo i Podatki Unii Europejskiej
PPD
- Polski Przegląd Dyplomatyczny
Prz. Sejm.
- Przegląd Sejmowy
PS
- Przegląd Sądowy
Rzeczposp.
- Rzeczpospolita
SND i WS RF
- Wiedomosti Sjezda Narodnych Dieputatow i Wierchownogo Sowieta Rossijskoj Federacji,
oficjalne źrdło publikacji aktw prawnych Federacji Rosyjskiej, ukazywało się w latach 1991-1993 (w
latach 1957-1991 ukazywało się pod inną nazwą)
St. Praw.
- Studia Prawnicze
SZ RF
- Sobranie zakonodatelstwa Rossijskoj Federacji (Собраниe законодательства Российской
Федерации), oficjalne źrdło publikacji aktw prawnych Federacji Rosyjskiej od 1994 r.
U.S.
- United States Reports
Zb. Orz.
- Zbir Orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji
Inne
ETPCz
- Europejski Trybunał Praw Człowieka
Komisarz
- Komisarz Praw Człowieka Rady Europy
Komitet
- Komitet Praw Człowieka
Komitet CAHBI
- Komitet Ekspertw z Dziedziny Bioetyki
Komitet CDBI
- Komitet Sterujący ds. Bioetyki
Komitet PD
- Komitet Praw Dziecka
Komitet PGSiK
- Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych
Komisja
- Europejska Komisja Praw Człowieka
MTK
- Międzynarodowy Trybunał Karny
MTS
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
SK
- Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej
SN
- Sąd Najwyższy
SPI
- Sąd Pierwszej Instancji
TK
- Trybunał Konstytucyjny
TS
- Trybunał Sprawiedliwości Wsplnot Europejskich
UN GAOR
- Protokł Urzędowy Zgromadzenia Oglnego Narodw Zjednoczonych
Wstęp
Problem początku ochrony życia ludzkiego stał się jednym z ważniejszych tematw debat
publicznych w Polsce szczeglnie w ciągu ostatnich kilku lat. Stanowi on przedmiot sporw na
płaszczyźnie filozoficznej, etycznej i prawnej. Założeniem podstawowym niniejszej pracy było
przedstawienie uniwersalnego oraz europejskiego standardu prawnej ochrony embrionu lub płodu
ludzkiego oraz prba odpowiedzi na pytanie, czy przepisy, tworzące te standardy, chronią prawo do życia
rwnież przed urodzeniem, i jeżeli tak, to w jakim zakresie.
Badania nie zostały ograniczone do analizy standardw międzynarodowych. Przeprowadzona
została rwnież analiza stosownych przepisw prawnych Polski i Rosji pod kątem ich zgodności ze
standardami międzynarodowymi, omwionymi w poprzednich rozdziałach. Badania porwnawcze miały
pozwolić na bardziej wszechstronne i pogłębione spojrzenie na rolę tych standardw i ich
odzwierciedlenie w ustawodawstwie krajowym.
Praca składa się z czterech rozdziałw. W rozdziale I są przedstawione koncepcje
filozoficzno-etyczne i kryteria biologiczne dotyczące początku życia ludzkiego. Przedmiot wykładni
stanowią przede wszystkim koncepcje, ktre są najczęściej spotykane w pracach wspłczesnych
naukowcw zajmujących się filozofią prawa i wywołują znaczny wpływ na rozwiązania prawne. Wybrano
poglądy, ktre reprezentują europejską myśl filozoficzną. Uwzględniono przy tym te prace wspłczesnych
autorw pochodzących ze Stanw Zjednoczonych, ktre są oparte na wsplnych z europejskimi
przesłankach kulturowych.
W rozdziale II dokonano analizy problemu prawnej ochrony płodu ludzkiego w świetle standardw
wyznaczonych w traktatach ONZ. Celem rozważań podjętych w tej części pracy jest prba odpowiedzi na
pytanie, czy przepisy zawarte w traktatach ONZ chronią prawo do życia rwnież przed urodzeniem, i jeżeli
tak, to w jakim zakresie.
Rozdział III składa się z dwch części. Rozważania zawarte w części pierwszej mają na celu
przeprowadzenie analizy stosownych europejskich standardw międzynarodowych, z uwzględnieniem
jednego z systemw funkcjonujących w Europie - systemu Rady Europy. Drugi system, tzn. system Unii
Europejskiej, stanowi przedmiot analizy drugiej części rozdziału III. Niniejsza praca skupia się wyłącznie
na analizie europejskiego standardu ochrony początku życia ludzkiego, pomijając systemy regionalne
innych kontynentw (np. amerykańskiego czy też afrykańskiego).
W rozdziale IV została przeprowadzona analiza stosownych przepisw prawnych Polski i Rosji pod
kątem ich zgodności ze standardami międzynarodowymi, omwionymi w poprzednich rozdziałach
rozprawy. W badaniach zgodności regulacji krajowych z międzynarodowymi zostały wzięte pod uwagę
ustawy zasadnicze oraz prawne regulacje dotyczące ochrony zdrowia.
Monografia zawiera badania i materiały zgromadzone na podstawie moich wizyt w Rosji (2003, 2004,
2005, 2006, 2007). Podczas pisania pracy korzystałam rwnież bezpośrednio z pomocy i zasobw
Ośrodka Informacji Rady Europy w Warszawie, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Federacji na rzecz
Kobiet i Planowania Rodziny oraz Centrum Praw Reprodukcyjnych z siedzibą w Nowym Jorku (
Center for
Reproductive Rights
, USA).
Praca uwzględnia stan prawny na dzień 15 kwietnia 2009 r.
Pragnę podziękować tym wszystkim, ktrych wsparcie i cenne rady przyczyniły się do powstania tej
książki. W szczeglności dziękuję promotorowi mojej pracy doktorskiej Profesorowi Romanowi
Wieruszewskiemu, ktory przez cały czas służył mi swoją nieocenioną pomocą. Dziękuję moim
recenzentom - Profesor Eleonorze Zielińskiej i Profesorowi Leszkowi Wiśniewskiemu za poświęcenie
swego czasu na przeanalizowanie mojej pracy i za cenne uwagi, ktre uwzględniłam podczas
przygotowania materiału do publikacji. Wyrazy wdzięczności składam Profesor Ewie Łętowskiej,
Profesorowi Andrzejowi Wrblowi, Profesor Irenie Rzeplińskiej, Profesorowi Andrzejowi Bierciowi i
Profesor Helenie Żakowskiej-Henzler za okazaną mi życzliwość oraz za udzielenie mi bardzo ważnych dla
mnie wskazwek. W grupie adresatw podziękowań nie może zabraknąć rwnież przedwcześnie
zmarłego Profesora Adama Łopatki, u ktrego rozpoczynałam swoją pracę i ktry zachęcił mnie do
podjęcia tej tematyki. Na koniec dziękuje mojej rodzinie, za ich zrozumienie i pomoc: moim rodzicom,
mojej cioci Natalii oraz mojemu mężowi Przemysławowi, ktry był pierwszym czytelnikiem tej książki.
Rozdział
I
Koncepcje filozoficzno-etyczne i kryteria biologiczne dotyczące początku życia ludzkiego
1.
Uwagi wstępne
Niniejsza praca poświęcona jest przede wszystkim zagadnieniom prawnym, powstaje więc pytanie,
czy aspekty filozoficzne i etyczne powinny być omawiane w tym kontekście. Niekiedy można spotkać się z
poglądem, że prawo jest w wysokim stopniu niezależne od moralności i etyki. Większość sporw
filozoficznych jest nierozstrzygalna na płaszczyźnie naukowej, kontynuowanie tych sporw może się więc
wydawać – z punktu widzenia praktyki prawniczej – zbędne. Jednakże istnienie instytucjonalnego
rozdziału prawa i moralności nie oznacza braku związkw między nimi. Relacjom prawa i moralności
poświęcono wiele prac z zakresu filozofii prawa
1
.
Dla dalszych rozważań duże znaczenie ma twierdzenie o ograniczonym charakterze aksjologicznej
neutralności prawa
2
. Trudno się nie zgodzić z argumentacją W. Langa, ktry wskazuje, że prawo nie jest i
nie może być całkowicie neutralne aksjologicznie, ponieważ każdy system prawa zakłada, wyraża i
realizuje pewien zbir wartości moralnych
3
. Koncepcje filozoficzne i etyczne statusu płodu ludzkiego są
elementami aksjologii prawa. Te koncepcje i zasady moralne formułowane w doktrynach etycznych i
prawnych stanowią kryteria oceny istniejących regulacji prawnych. Dlatego w rozważaniach o statusie
prawnym płodu ludzkiego nie da się uniknąć filozoficzno-etycznych aspektw tego problemu. Chciałabym
jednak zaznaczyć, że ze względu na charakter niniejszej pracy rozważania w tym zakresie stanowią
jedynie wprowadzenie do problematyki prawnej i służą wyłącznie zarysowaniu istoty sporu.
Kwestia statusu płodu ludzkiego wywołuje wiele sporw na płaszczyźnie filozoficznej, etycznej i
prawnej. Przy rozstrzyganiu takich problemw, jak dopuszczalność lub niedopuszczalność przerywania
ciąży, wspomagana prokreacja, przeprowadzanie eksperymentw naukowych na embrionach ludzkich,
prenatalna (a nawet prekoncepcyjna
4
) ochrona płodu ludzkiego czy macierzyństwo zastępcze - status
płodu ludzkiego jest sprawą kluczową.
Trudność w określeniu statusu płodu ludzkiego sprawia, że niekiedy w literaturze uważa się, iż dla
wielu spornych spraw status ten nie ma istotnego znaczenia i punkt ciężkości należy przenieść na inne
aspekty danej sprawy. Pogląd taki pojawia się m.in. w związku z kwestią odpowiedzialności cywilnej za
szkodę wyrządzoną płodowi poczętemu oraz w odniesieniu do koncepcji
wrongful life
,
wrongful birth
i
wrongful conception
, ktre są rozwinięte w orzecznictwie amerykańskim, angielskim, niemieckim i ostatnio
pojawiają się w literaturze polskiej
5
. W tych przypadkach mniejszą wagę przywiązuje się obecnie do
problemu podmiotowości prawnej
nasciturusa
, większą na zagadnieniach zdarzenia sprawczego oraz
związku przyczynowego.
Taki sam pogląd można odnaleźć w artykule amerykańskiej filozof Judith Thomson,
W obronie
przerywania ciąży
, w ktrym została sformułowana teza, że spr o dopuszczalność aborcji jest
rozstrzygalny bez rozwiązywania problemu statusu płodu
6
. Idea Thomson została zaakceptowana przez
wielu wybitnych filozofw prawa, w tym L.H. Tribe’a, R. Dworkina, F.M. Kamm, i kontynuowana w ich
pracach.
W polskiej literaturze filozoficznej wartość poznawczą i praktyczną sporu o osobowy status moralny
płodu ludzkiego oraz przydatność pojęcia osoby w kontekście sporu o dopuszczalność przerywania ciąży,
kwestionują Z. Szawarski i A. Przyłuska-Fiszer
7
.
Pomimo tych poglądw status płodu ludzkiego wciąż pozostaje ważnym problemem w rozważaniach
nad moralnymi i prawnymi aspektami ludzkiej prokreacji i nie powinien być pominięty.
2.
Terminologia
Rozważania na temat statusu płodu ludzkiego wymagają uprzedniego uściślenia terminologii.
Zagadnienia terminologiczne były niejednokrotnie omawiane w polskiej literaturze prawniczej, ich
znaczenie dla omawianego problemu podkreśla m.in. T. Smyczyński: "Ciąża, jej przerwanie, poronienie to
terminy określające albo dotykające sytuacji istoty poczętej i rozwijającej się w łonie matki, ale ponadto
wskazujące na przedmiot ochrony prawnej uregulowanej w danych przepisach. Pojawia się więc pytanie,
jaka jest treść tych terminw, ktre dotyczą człowieka przed jego urodzeniem, czy można dostrzec między
nimi rżnice i wreszcie - jakie ewentualne wynikają stąd wnioski dla zakresu regulacji danej normy
prawnej. Należy jeszcze wspomnieć o istnieniu pozaprawnych terminw dotyczących rżnych stadiw
prenatalnego rozwoju człowieka, a zwłaszcza terminw medycznych, ktre mają określone znaczenie
mogące być przydatne dla badań prawniczych"
8
.
Termin "płd" jest niejednoznaczny, w rżny sposb ujmują go bowiem słowniki językowe, literatura z
zakresu embriologii i ginekologii oraz opracowania filozoficzno-prawne.
Słownik języka polskiego określa płd jako "zarodek ludzki lub zwierzęcy powstający w organizmie
matki od chwili zakończenia się okresu embrionalnego (u człowieka od piątego tygodnia ciąży) do chwili
urodzenia"
9
.
Nowa Encyklopedia Powszechna PWN
10
podaje następujący opis hasła "płd": "zarodek ssakw od
momentu, kiedy można rozpoznać morfologiczne cechy gatunkowe, u człowieka określa się tak zarodek
od trzeciego miesiąca ciąży".
W literaturze medycznej istnieje podział okresu prenatalnego na okres rozwoju listkw zarodkowych
(od momentu zapłodnienia do trzeciego tygodnia rozwoju), okres rozwoju zarodkowego (od czwartego do
smego tygodnia od momentu zapłodnienia) oraz okres rozwoju płodowego (od dziewiątego tygodnia po
zapłodnieniu do momentu porodu)
11
. W położnictwie używane są terminy: jajo (jajo płodowe) - od chwili
zapłodnienia do zagnieżdżenia się w endometrium; zarodek - w trzecim tygodniu po owulacji, czyli w
piątym tygodniu po rozpoczęciu ostatniej miesiączki; smy tydzień rozwoju został w położnictwie
arbitralnie uznany za koniec rozwoju zarodkowego. Dalej rozwijający się zarodek nazywany jest płodem.
W literaturze poświęconej prawnym problemom ludzkiej prokreacji można spotkać się z szerokim i
wąskim znaczeniem wyrażenia "płd ludzki"
12
. W szerokim znaczeniu płd ludzki oznacza "żywy organizm
ludzki powstały w wyniku zapłodnienia ludzkiej komrki jajowej ludzką spermą, rozwijający się w macicy
kobiety do czasu porodu lub poronienia (termin ten stosuje się rwnież do organizmu ludzkiego
powstałego w wyniku sztucznego zapłodnienia i rozwijającego się do czasu implantacji poza organizmem
kobiety oraz do organizmu poronionego i niezdolnego do życia poza ciałem kobiety)"
13
. W wąskim
znaczeniu tego słowa płd oznacza "poczętą, lecz nieurodzoną istotę ludzką (w sensie genetycznym) od
drugiego tygodnia ciąży do czasu porodu lub poronienia oraz istotę poronioną niezdolną do życia nawet w
inkubatorze"
14
.
Zapłodniona komrka przed podziałem komrkowym nazywana jest w terminologii biologicznej
zygotą. Zarodek ludzki w okresie zarodkowym zwany jest embrionem. Pewne kontrowersje budzi termin
"pre-embrion"
15
- wczesny zarodek.
W języku prawniczym używa się terminu "płd", "dziecko poczęte", a także zaczerpniętego z prawa
rzymskiego określenia "
nasciturus
" (dosł. "mający się urodzić").
Pierwotnie termin "
nasciturus
" został stworzony na potrzeby prawa cywilnego, a przede wszystkim
instytucji spadkobrania, wspłcześnie jednak określa się nim zygotę, zarodek i płd ludzki znajdujący się
w łonie matki, bez względu na charakter omawianej sprawy. O
nasciturusie
mwi się zatem m.in. w
kontekście badań prenatalnych, przerywania ciąży, zapłodnień
in vitro
, macierzyństwa zastępczego
etc
.
Zdaniem O. Nawrota, "Owa popularność przytoczonej nazwy zdaje się wiązać z jej neutralnością
antropologiczną, nie rozstrzyga ona bowiem, czy istota, do ktrej się odnosi, jest człowiekiem, czy też
nie"
16
.
W tekstach aktw prawnych spotyka się rwnież termin "dziecko poczęte". Bardzo dokładną analizę
powyższych terminw i sposobu ich używania w polskim ustawodawstwie przeprowadził T. Smyczyński
17
.
Ustawodawstwo oraz literatura naukowa posługują się rwnież terminami "istota ludzka" (
human
being
) i "osoba" (
everyone
). Termin "osoba" został wprowadzony do terminologii prawnej przez
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych z dnia 16 grudnia 1966 r. (art. 16
w wersji angielskiej). Pojęcie to określa pełną podmiotowość prawną jednostki ludzkiej w sferze prawa
publicznego i prywatnego. Nie ma wątpliwości, że pełnym podmiotem prawa jest jednostka ludzka od
urodzenia do śmierci, natomiast pozostaje otwarty problem, czy i w jakim zakresie podmiotowość prawną
posiada płd ludzki.
Określenie "istota ludzka" w większości traktatw międzynarodowych jest używane jako synonim
słowa "osoba". Wyjątek stanowi konwencja Rady Europy o prawach człowieka i biomedycynie z 1997 r.
18
,
w ktrej zakres pojęcia "istota ludzka" jest szerszy niż pojęcia "osoba". Zdaniem twrcw wspomnianej
wyżej konwencji, termin "istota ludzka" powinien być rozumiany możliwie szeroko i nie może być
ograniczony jedynie do osb już narodzonych. Natomiast termin "osoba" ma być rozumiany w wąskim
znaczeniu, jako rwnoznaczny ze zwrotem "istota ludzka już narodzona". Zakres pojęć "osoba" oraz
"istota ludzka" będzie szczegłowo omawiany w dalszej części niniejszej pracy podczas analizy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]