Podstawy prawa Unii Europejskiej, Prawo Unii Europejskiej - EU Law
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Prowadzący zajęcia:dr hab. Robert GrzeszczakKatedra Prawa EuropejskiegoInstytut Prawa MiędzynarodowegoWydział Prawa i AdministracjiUniwersytet WarszawskiPodstawy prawa Unii EuropejskiejAutorskie materiały pomocnicze dla słuchaczyStudiów Podyplomowych Egzekucji Administracyjnejw roku akademickim 2012/2013Wydział Prawa, Administracji i EkonomiiUniwersytetu WrocławskiegoPlan zajęć:WprowadzenieI.II.III.Podział kompetencji w Unii Europejskiej – zarys problematykiWprowadzenie do systemu instytucyjnego Unii EuropejskiejŹródła prawa Unii Europejskiej1. Prawo pierwotne2. Prawo pochodne3. Zasady ogólne prawaWykaz literatury i przydatnych stron internetowychIV.Uwaga:Zajęcia są z prezentacją w Power Point. Na zajęciach przydatne będą teksty Traktatu oUnii Europejskiej oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.WPROWADZENIEPrawo jest jednym ze składników kultury i w tym sensie można mówić o europejskiejkulturze prawnej. Prawo towarzyszyło procesom integracji od ich początków. Unia powstałana podstawie prawa (międzynarodowego), funkcjonuje w oparciu o prawo (zasadapraworządności), kształtując odrębny system prawny (zasada autonomii). Prawo, w UniiEuropejskiej, stanowi obok płaszczyzny politycznej, gospodarczej i kulturowej, kolejnąpłaszczyznę integracji. Integracja państw zmierza do harmonizacji i ujednolicenia systemówprawnych w ramach Unii Europejskiej, która poprzez wydawane akty prawne wpływaintegrująco na krajowe systemy prawne.Źródła prawa Unii Europejskiej są podzielone na prawo pierwotne i prawo pochodne(wtórne). Używane są zamiennie nazwy takie jak prawo unijne, prawo Unii Europejskiej,prawo europejskie i prawo wspólnotowe. Powody tych terminologicznych rozbieżności leżąw znacznym skomplikowaniu regulacji traktatowych i struktury wewnętrznej UniiEuropejskiej. Jednak na potrzeby zajęć przyjmiemy nazwę „prawo unijne”.System prawa Unii Europejskiej, jak każdy system prawny, to całkowita i uporządkowanastruktura norm prawnych. Uporządkowanie polega na tym, że prawny zbiór tworzący systemnorm prawnych jest zróżnicowany hierarchicznie oraz spójny wewnętrznie, tj. wolny odniezgodności norm go tworzących1. Jest to oczywiście założenie modelowe. Ani systemyprawne państw członkowskich, ani tym bardziej system prawa UE nie są systemamikompletnymi. Zgodnie z tym -źródła prawa Unii Europejskiej tworzą hierarchicznyporządek prawny,chociaż wzajemne relacje poszczególnych aktów prawa Unii Europejskiejnie są wskazane bezpośrednio w traktatach stanowiących Unię. Hierarchię tę odczytujemyztraktatów oraz z logiki systemu traktatowego.W UE istnieje wspólny system prawny opierający się na traktatach ją stanowiących orazprawie pochodnym. Akty tworzące prawo pochodne Unii Europejskiej (wiążące prawnierozporządzenia, dyrektywy i decyzje, oraz niewiążące zalecenia i opinie) tworzone są na pod-stawie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 288 TFUE), przez instytucje,organy i jednostki organizacyjne UE, którym państwa członkowskie przyznały kompetencjedo stanowienia prawa w granicach i na zasadachokreślonych w prawie pierwotnym. Aktyte wypełniają ramy TFUE i realizują cele i zadania traktatowe Unii.Zalecenia i opinieoraz niewiążące akty nienazwane tworzą tzw. unijneprawo miękkie(ang.soft law).Całośćdorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z orzecznictwem TSUE, nosi nazwęacquis.System instytucjonalny UE, tworzą organy pełniące funkcje ustawodawcze, wykonawcze isądownicze. Organy te realizują przysługujące im kompetencje i zadania, np. w zakresie1Por. W. Gromski,Autonomia i instrumentalny charakter prawa,Wrocław 2001, s. 116; T. Stawecki, P.Winczorek,Wstęp do prawoznawstwa,Warszawa 2003, s. 29 i n.; S. Korycki, J. Kuciński, Z. Trzciński, J.Zaborowski,Zarys prawa,Warszawa 2007, s. 48 i n.programowania legislacji, wyboru i wdrażania polityk, zarządzania nimi, wykonywaniabudżetu, a nawet projektowania i wykonywania wspólnej polityki zagranicznej.Unia Europejska opiera się o traktaty ją stanowiące. Są one poddawana rewizjom. Ostatnia znich to Traktat z Lizbony z 2009 roku. Tytułem wprowadzenia, należy podkreślić, że dopolskiej wersji językowej TL dołączony został protokół prostujący wiele terminów tamużytych. Na mocy tego aktu w miejsce terminów „władza prawodawcza”, „akt prawodawczy”czy „procedura prawodawcza” postanowiono wprowadzić terminy nawiązujące do polskiejtradycji, czyli, odpowiednio, „władza ustawodawcza”, „akt ustawodawczy” i „proceduraustawodawcza”2.Źródła prawa Unii Europejskiej są kategorią złożoną według kilku kryteriów. Podstawowypodział jest związany z podmiotem tworzącym prawo. Są to państwa członkowskie orazinstytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii Europejskiej. Odpowiednio dowymienionych podmiotów – powstajeprawo pierwotne i prawo pochodne(nazywane takżewtórnym) Unii Europejskiej.Kryterium mocy wiążącej pozwala na wyodrębnienie źródeł prawa o charakterzewiążącym iniewiążącymjego adresatów. Dodatkowo w prawie Unii Europejskim wyróżnia sięźródłaprawa pisanego i niepisanego.Unijny porządek prawny w szczególności charakteryzuje się autonomicznością orazjednolitością jego stosowania we wszystkich państwach członkowskich1 Unii Europejskiej.Prawo unijne odróżnia od prawa międzynarodowego między innymi to, że organyprawodawcze UE (przede wszystkim Komisja Europejska oraz Parlament Europejski i Rada(UE)) uzyskały, na mocy traktatów ją stanowiących, kompetencję stanowienia prawa, którenie wymaga transformacji, lecz obowiązuje wprost, jeżeli tylko spełnia wymogi formalnewynikające z prawa pierwotnego.Prawo unijne stanowi podstawę systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej, regulujestosunki między instytucjami unijnymi, reguluje zasady procesów decyzyjnych, określazwiązek pomiędzy Unią a jej obywatelami oraz między Unią a państwami członkowskimi.Wszystkie normy prawa unijnego tworzą tzw.acquis3, obowiązują we wszystkich państwachczłonkowskich, a ich przyjęcie jest warunkiem przystąpienia do UE. Na system prawny Uniiskładają się różne akty prawne, które ogólnie można podzielić na akty pierwotne i pochodne.2Protokół o sprostowaniu do Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktatustanawiający Wspólnotę Europejską podpisanego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r., Dz. Urz. UE C 290 z 30listopada 2009 r., s. 1.3Do 2009 roku nazywaneacquis communautaire,tłumaczone jako „dorobek wspólnotowy”, w związku zezmianami wniesionymi przez Traktat z Lizbony i zastąpieniem Wspólnoty Europejskiej przez Unię, przyjętomówić o dorobku unijnym (acquisunijnym).W efekcie polski porządek prawny od wejścia do UE, tj. od 1 maja 2004 r., składa się, biorącpod uwagę aspekt podmiotowy, tj. prawodawcę, z podsystemu prawa unijnego, stanowionegoprzez specyficznego prawodawcę unijnego oraz podsystemu prawa polskiego, stanowionegoprzez krajowego prawodawcę. Z punktu widzenia przedmiotowego, polski porządek prawnyjest porządkiem prawnym monistycznym, bowiem prawo unijne stanowi część krajowegoporządku prawnego. Wzajemne relacje między prawem UE a prawem krajowym są jednakbardzo złożone i regulowane zasadami ogólnymi, takimi jak zasada bezpośredniego skutkuprawa UE, zasada pierwszeństwa tego prawa oraz zasada efektywności. Zasady te określającharakter prawny relacji między systemem prawa UE a systemem prawa krajowego, określająpozycję i zadania sądów państw członkowskich w procesie wykładni i stosowania prawanależącego do obu tych systemów. W sytuacji, gdy przepisy prawa UE nie określają wprostcharakteru prawnego relacji między prawem unijnym a prawem krajowym oraz kompetencjisądów państw członkowskich w zakresie rozpoznawania i rozstrzygania spraw unijnych, lukętę wypełniają powyższe zasady w kształcie nadanym im przez orzecznictwo TrybunałuSprawiedliwości Unii Europejskiego (Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, d. Sądu PierwszejInstancji).I. Podział kompetencji w Unii Europejskiej – zarysproblematykiJuż od zainaugurowania procesów integracyjnych postanowienia traktatów założycielskichdotyczące podziału kompetencji miały charakter ogólny i nieprecyzyjny. Raczej ogólnikowocharakteryzowały one relację i zależności kompetencji przyznanych w danej dziedzinieWspólnotom (Unii) i kompetencji, które pozostały w gestii państw lub też były przez niedzielone. Dlatego podział kompetencji na szczeblu unijnym, aż do wejścia w życie TL,charakteryzował się pewną płynnością1. Uznanie danego obszaru za kompetencjęWspólnot/Unii częstokroć wynikało bardziej z podjęcia przez instytucje inicjatyw i działań,niż zexpressis verbiswyrażonej w traktatach podstawy prawnej. Podejmowane w takichwypadkach działania można było kwestionować czy to w ramach procesów politycznych czyteż ostatecznie przed TSUE.Co ciekawe, Trybunał Sprawiedliwości interweniował jednak raczej okazjonalnie, co tylko poczęści można wytłumaczyć tym, że okazji do tych interwencji nie było zbyt wiele4. Trybunał,jak stwierdza G. de Burca i B. de Witte, nigdy nie zmierzał do określenia kompletnejdoktryny rozdziału uprawnień między Wspólnotami (UE) a państwami członkowskimi.Zdarzało się jednak, że sąd luksemburski wyrażał zdecydowane i złożone poglądydoktrynalne związane z prawem konstytucyjnym UE, dotyczące na przykład roli iobowiązków sądów krajowych w egzekwowaniu przestrzegania prawa unijnego lub ochronypraw podstawowych5. Rzeczywiście, gdy spojrzeć na statystyki, to na przełomie stuleciTSUE wydał zaledwie kilka wyroków odnoszących się do rozdziału kompetencji.Systemy złożone, federalne, do których należy również Unia Europejska, charakteryzują siępodziałem kompetencji na różnych poziomach. Konkretny już podział kompetencji jestmiarodajny dla podziału władz. Po prawnym uregulowaniu tej kwestii, problemów dotyczącekompetencji nie rozstrzyga się na zasadzie uznania, lecz w literze prawa6.Zasada kompetencji powierzonych (art. 5 TUE, art. 3 TUE)Państwa powierzyły UE określone kompetencje. UE działa tylko w ramach uprawnieńprzyznanych Traktatem.Doktryna kompetencjidomniemanych:nową kompetencję można domniemać tylko wtedy, gdy wynika ona z przyznanej jużkompetencji w Traktaciedomniemywa się ja tylko wówczas, gdy jest ona niezbędna do realizacji celóworganizacjiKompetencje wyłączneUE – są to obszary, w których UE może działać iregulować (czyli państwa członkowskie już nie mogą stanowić prawa w tejdziedzinie).4W ostatnich latach najgłośniej było o wyroku dotyczącym reklamy wyrobów tytoniowych: sprawa C-376/98,Niemcy p. Parlament Europejski i Rada UE, ECR 2000, 1-8419.5G. de Burca, B. de Witte,The Delimitation of powers between the European Union and its Member States(w:)A. Arnull, D. Wincott (eds.),Accountability and Legitimacyin the European Union, Oxford 2007, s. 192.6D. Merten,Subsidiarität als Verfassungsprinzip(w:) D. Merten. (red.),Die Subsidiarität Europas,Baden-Baden 1993, s. 77 i n.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]