Pojęcia i osobowość, podtsawy psychologi i socjologi
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Materiały dla słuchaczy SP CKU dotyczące pojęć i osobowości.
- opracowała M. Słowik
T
ERMINOLOGIA Z ZAKRESU
PSYCHOLOGII CZŁOWIEKA DOROSŁEGO I SOCJOLOGII.
Psychologia społeczna
jest nauką, która zajmuje się badaniem procesów
psychicznych i zachowania się osób, znajdujących się w sytuacjach społecznych.
Sytuacją specyficzną, w której znajduje się większość dorosłych ludzi przez znaczną
część swojego życia jest
praca zawodowa.
Człowiek pracuje najczęściej wspólnie z
innymi. Musi umieć
współpracować i komunikować innym ludziom swoje
potrzeby i oczekiwania.
Kiedy współdziała razem grupa ludzi w określonym celu
tworzą
organizację.
Ma ona określoną strukturę, na którą składają się : -
specjalizacja
czynności (podział zadań),
- normalizacja czynności (procedury),
- koordynacja czynności (systemy integracyjne),
- lokalizacja uprawnień decyzyjnych,
–
- liczba pracowników w grupie
Na podst.: J. A. F. Stoner, Ch Wankel Kierowanie PWE Warszawa 1992
Jednym z warunków efektywnego funkcjonowania organizacji jest zharmonizowane działanie
wszystkich pracujących w niej ludzi. Oznacza to zespolenie działań pracowników, ich interesów,
dążeń i oczekiwań z celami zakładu pracy.
Zakład pracy traktujemy jako
system społeczny,
czyli określoną całość, złożoną z
różnych elementów wzajemnie od siebie zależnych i na siebie oddziałujących.
Główny cel
zakładu pracy stanowi produkcja lub usługa i szeroko rozumiany zysk.
Główny cel
pracownika to realizacja oczekiwań o autonomii. Aby założone cele zrealizować
praca musi być
wartością
dla pracownika (musi sobie cenić miejsce pracy i organizację-
źródło dochodów, prestiżu warunków socjalnych i życiowych, możliwość kontaktu
zaspokajania potrzeb społecznych, sens życia), a pracownik musi stanowić
wartość
dla
organizacji (może stale powiększać jej wartość).
Jeśli wykonywana praca jest niezgodna z systemem wartości jednostki, to wówczas staje się
przymusem, a nawet przyczyną zniechęcenia do życia. Gdy człowiek nie ma możliwości wyboru
zawodu, albo wykonując pracę nie może się jej poświęcić, źle układają się jego kontakty z
otoczeniem, praca nie odpowiada jego możliwościom lub potrzebom, następuje ogólny spadek
motywacji do działania, obniża się jego aktywność i wzrasta niezadowolenie.
Jednym z wielu sposobów zmniejszenia rozbieżności między o
czekiwaniami
ludzi a
rzeczywistością w miejscu pracy oraz przeciwdziałania trudnościom jest psychologiczna
analiza
czynników motywujących
do zaangażowania w pracę, warunków związanych z
samym człowiekiem- pracownikiem, jego
procesami psychicznymi
i z miejscem pracy,
gdzie spotyka się
grupa ludzi
i muszą ze sobą
współpracować
.
Procesy psychiczne
człowieka to zdolność do subiektywnego odzwierciedlenia
rzeczywistości oraz tego co, dzieje się w nim samym. Można je podzielić na trzy grupy:
-
procesy poznawcze
(dostarczają wiadomości o otaczającym świecie) tj. w
rażenia
cech i ruchu
bezpośrednio odbierane przez analizatory,
spostrzeżenia
odbierane przez receptory w mózgu,
pamięć
- zapisywane ślady w strukturach mózgu,
wyobrażenia
- odtworzenie wcześniejszych wrażeń
spostrzeżeń oraz ich nowa organizacja,
uwaga
– odpowiednie pobudzenie układu nerwowego do
odbioru rzeczywistości,
myślenie
– przetwarzanie danych i
mowa
- pełniąca funkcję regulacyjną na
zachowanie i komunikacyjną- porozumiewanie się z innymi ludźmi,
–
procesy emocjonalno -motywacyjne
– emocje, uczucia i motywacje,
–
procesy wykonawcze
–
wpływają na organizowanie działania, tworzą ciągi czynności, kształcą
umiejętności
(bezbłędne wykonanie działania przy użyciu właściwych sposobów i uwzględnieniu
warunków, w jakich działanie jest realizowane) ,
nawyki
(umiejętności wykonywane przy ograni-
czonym udziale świadomości) i
sprawności
(działanie przy użyciu tylko czynności niezbędnych.
2. POTRZEBY PRACOWNIKA NA TLE RÓŻNYCH TEORII MOTYWACJI,
TYPÓW OSOBOWOŚCI, CZYNNIKÓW UTRUDNIAJĄCYCH PRACĘ
Emocje – (pojęcie ogólne) wyrażają stosunek człowieka do przedmiotów i zjawisk
otaczającego świata.
Emocje
są przeżyciami bardziej pierwotnymi, podstawowymi, sytuacyjnymi, związanymi z
zaspokojeniem potrzeb biologicznych, tj. Potrzeby pokarmu, wody, snu, potrzeb seksualnych.
Wzbudzeniu popędu towarzyszy zawsze napięcie emocjonalne. Angażują ośrodki podkorowe.
Uczucia aktywizowane są przez korę mózgu i związane z zaspokojeniem potrzeb wyższego
rzędu, specyficznie ludzkich – potrzeb psychicznych – np. miłości, władzy, osiągnięć, uznania,
uczucia moralne, społeczne, estetyczne.
Emocje cechuje określona siła, trwałość oraz kierunek
np. wstyd- uczucie niewygodne
.
Zadaniem procesów wykonawczych
jest sterowanie aktywnym działaniem jednostki w dążeniu do
osiągnięcia celu, w określonych warunkach, przy użyciu właściwych środków.
Do podstawowych rodzajów działania zalicza się zabawę, naukę i pracę.
Czynnikami, które
aktywizują człowieka do działania są jego
potrzeby i zadania, jakie ma do wykonania
Potrzeba
to taki stan organizmu, kiedy równowaga między nim a środowiskiem zostaje
zaburzona i organizm dąży do jej przywrócenia przez dostosowanie się do nowych warunków lub
zmiany dotychczas trwających. Dzielimy je na
biologiczne i psychiczne –
np. poznania, sukcesu,
samodzielności.
Siłą, która prowadzi do realizacji potrzeb są
procesy motywacyjne.
Określony cel
wyznacza jednostce kierunek działania, ale żeby go zrealizować trzeba mieć
chęć, pragnienie
działania i zainteresowanie.
Procesy motywacyjne zawierają takie właśnie dyspozycje.
Motywacja
charakteryzuje się cechami:
kierunkiem
(wyznaczony przez cel – dążenie lub
unikanie) i
natężeniem
, do którego zalicza się
siłę
(konsekwencję w dążeniu do celu),
wielkość
(liczba koniecznych czynności potrzebnych do osiągnięcia celu),
intensywność
(zdolność jednostki
do wysiłku potrzebnego do osiągnięcia celu).
Optymalny poziom motywacji jest najkorzystniejszy dla sprawności działania.
TEORIE MOTYWACJI
Kiedy odkryto znaczenie motywacji, naukowcy zaczęli opracowywać teoretyczne modele
tłumaczące, co sprawia że jedni ludzie mają chęć do działania a inni nie. Jedna z ciekawszych
teorii opracowana przez Douglasa Mc Gregora tłumaczy zachowanie człowieka w organizacji na
dwa sposoby:
♦ Teoria X czyni założenie, iż ludzie są z natury leniwi i niezainteresowani pracą lub braniem na
siebie odpowiedzialności — i jedynie dzięki wywieraniu presji można od nich wyegzekwować
należyte starania.
♦ Teoria Y
przedstawia pogląd diametralnie odmienny. Ludzie przejawiają chęć do pracy, cieszą
ich osiągnięcia,
odczuwają satysfakcję z odpowiedzialności i są z natury skłonni do czerpania
pozytywnych doświadczeń.
Oba poglądy są po części prawdziwe. Mc Gregor opisał ekstremalne przypadki zachowań ludzkich.
Należy uwzględnić jakość pracy, do której motywujemy ludzi. Badania pokazują, że ludzie
skłaniają się do czynności sprawiających, że ich życie zawodowe będzie bardziej interesujące.
Niezależnie od tego, czy preferujesz teorię X, czy Y, ta druga jest z pewnością bardziej
optymistyczna. Motywacja jest procesem, który działa pozytywnie w każdej sytuacji.
Piramida potrzeb Masłowa
Potrzeby ludzi są przedmiotem innej teorii pomagającej opisać rzeczywistość stanowiącą tło dla
procesu motywowania: teorii Abrahama Masłowa. Stwierdził on, iż ludzkie potrzeby są zaspo-
kajane stopniowo. Człowiek stawia przed sobą większe cele i ma większe aspiracje, jeśli zaspokoi
najpierw swoje podstawowe pragnienia.
Najbardziej
podstawowe potrzeby
mają charakter fizjologiczny: jedzenie, picie, ogrzewanie, schronienie i
odpoczynek. Aby zdobyć wymienione rzeczy, należy zarabiać pewną minimalną ilość pieniędzy. Następną
potrzebą, jaką odczuwamy, jest
potrzeba bezpieczeństwa,
od gwarancji zatrudnienia (co jest w dzisiejszych
czasach trudniejsze do spełnienia) do ochrony zdrowia (coraz bardziej rozpowszechniona jest oferowana
przez: pracodawcę prywatna opieka zdrowotna).
Oprócz tego Maslow wymienił
potrzeby społeczne
, te związane z kontaktem z innymi ludźmi. Środowisko
pracy jest przykładem środowiska społecznego. Dla niektórych znajomi z pracy stanowią większość osób, z
którymi kontaktują się oni w trakcie swojego życia. Kolejny, wyższy poziom obejmuje
potrzebę uznania
w
obrębie organizacji i wśród ludzi tworzących środowisko pracy. Należy w tym miejscu wymienić także
potrzebę pewności siebie, samospełnienia oraz optymistycznego spoglądania w przyszłość, dzięki czemu
uświadamiamy sobie swój potencjał oraz jesteśmy po prostu szczęśliwi.
W teorii Masłowa najistotniejsza jest
hierarchiczna natura potrzeb
. Teoria mówi, iż motywowanie ludzi
jest skuteczne jedynie przy uwzględnieniu tejże hierarchii. Działania motywacyjne są skazane na
niepowodzenie, jeśli zaspokaja się pewien poziom potrzeb, ignorując poziom hierarchicznie niższy. Jeśli
Twojego pracownika nie stać na zaspokojenie podstawowych potrzeb, nie ma sensu przekonywać go, że
powinien być zadowolony.
W miarę poruszania się w górę drabiny przechodzimy od kwestii podstawowych do bardziej
wyrafinowanych, kończąc na zadowoleniu z
samorealizacji
. Naszym celem jest zbadanie, w jaki sposób
środowisko pracy wpływa na opisane potrzeby. W warunkach większej niż dawniej niepewności
zatrudnienia ważniejsze stały się inne formy zapewnienia bezpieczeństwa. W ostatnich czasach także nowe
technologie mogą zmieniać ludzkie postawy. Dla jasności podajmy tutaj przykład. Systemy komputerowe
używane przez pracowników
call center
zmieniają naturę kontaktów międzyludzkich; bezpośrednie kontakty
z klientami są eliminowane, zaś ze współpracownikami zminimalizowane dla większej wydajności. W takich
warunkach zmieniają się aspekty motywacji.
Teoria czynników motywacyjnych Hertzberga
Jest ona istotniejsza w ujęciu praktycznym, pod kątem wypracowania konkretnych działań wywołujących
pozytywną motywację Frederick Hertzberg opisał dwie kategorie czynników: po pierwsze, czynniki
potencjalnego niezadowolenia, które, jeśli wywołują negatywne odczucia, powodują zmniejszenie zaanga-
żowania danej osoby. Po drugie, motywatory, czyli czynniki wywołujące zadowolenie.
Czynniki niezadowolenia.
Ponieważ wpływają na jednostkę,czynniki te nazywamy środowiskowymi.
●
polityka firmy i procesy administracyjne,
●
nadzór,
●
warunki pracy,
●
wynagrodzenie,
●
relacje z osobami równymi rangą,
●
życie osobiste (w kontekście jego wpływu na pracę),
●
pozycję,
●
bezpieczeństwo
Jeżeli w tych obszarach nie pojawią się problemy, są to czynniki motywujące. Jeśli się pojawią -
szkodzą
bardzo i zwykle na dłużej motywacji pracowników.
Nie tworzą głównej siły motywacji.
Czynniki zadowolenia (motywatory) – kluczowe czynniki pozytywnego motywowania
●
osiągnięcia,
●
rozpoznanie,
●
praca,
●
odpowiedzialność,awans,
●
rozwój.
Teoria oczekiwań Victora Vrooma.
Ta teoria mówi, że
pozytywny efekt działań jest zwielokrotniony tym bardziej, im większa szansa na
osiągnięcie celów.
Ważny jest tu wpływ na stosunek pracowników do możliwości realizacji zadań.
3. TEORIE OSOBOWOŚCI
Obserwując działanie człowieka można stwierdzić, że nie zawsze zależy ono od czynników
zewnętrznych. Nie ma ścisłej zależności między działającymi na człowieka czynnikami i reakcją
na nie. Stwierdzono, że to pewne właściwości człowieka jako istoty powodują te różnice. W tych
samych sytuacjach określony człowiek reaguje tak samo.
Zespół względnie stałych cech regulujących zachowanie się jednostki, niedostępnych do
obserwacji, ale różniących różnych ludzi, nazwano osobowością.
Te
wewnętrzne dyspozycje
wpływające na zachowanie się jednostki różnią się
rodzajem
i
kierunkiem działania
. Cechy
osobowości
kształtują się wraz z rozwojem człowieka
w ciągu całego życia. Oddziałuje na nie
wiele czynników, ale największy wpływ ma
wychowanie i grupa społeczna,
w której jednostka
żyje i działa. Wśród cech osobowości są
zależne od wrodzonych predyspozycji organicznych
–
np. siła procesów nerwowych ośrodkowego układu nerwowego, a inne kształtują się pod wpływem
środowiska społecznego i osób znaczących dla jednostki.
Różni badacze osobowości wyjaśniali tym terminem różne zjawiska psychiczne i w związku z
różnymi podejściami teoretycznymi różnie je opisywali.
Wg
psychoanalitycznej teorii Z. Freuda
podwaliny osobowości człowieka dorosłego
zostały położone w jego wczesnym dzieciństwie. Nie tylko normalny rozwój osobowości przebiega
w sposób ciągły, przez lata i stadia, lecz też źródła lęków i nerwic ludzi dorosłych można wykryć w
traumatycznych zdarzeniach, jakie rozegrały się we wczesnym okresie ich życia.
Rozwój osobowości w dzieciństwie dzieli się na s
tadia psychoseksualne
, w których
dominują określone
instynktowne popędy biologiczne o hedonistycznym charakterze (libido)
.
Nadmiar gratyfikacji lub frustracji w jednym ze stadiów prowadzi do
fiksacji
i uniemożliwia
przejście do następnego, prowadząc do ukształtowania określonych cech charakteru. Freud
tłumaczył różnice indywidualne tym, że różni ludzie radzą ze swoimi popędami w różny sposób.
Przedstawił on obraz ciągłej wojny między dwiema częściami osobowości
id
i
superego
, dla
których rozjemcą jest trzeci komponent
Jaźni – ego.
Uważał, że człowiek jest
zdeterminowany
psychicznie t
zn. wszystkie
zjawiska psychiczne mają swoją przyczynę.
Wynikiem działania ego
są kompromisy między pozostałymi składnikami “jaźni” objawiające się określonymi
mechanizmami obronnymi.
Są to m. in.
fantazjowanie
– zaspokajanie sfrustrowanych pragnień w wyobraźni “marzenie na jawie”.
identyfikacja
– zwiększanie poczucia własnej wartości przez utożsamianie się z “idolem”
kompensacja
– ukrywanie słabych stron, przez podkreślaniem pożądanej cechy,
projekcja
– obwinianie innych za własne trudności,
rzutowanie
– przypisywanie innym własnych nieetycznych pragnień,
przemieszczenie
- wyładowywanie tłumionych uczuć, na obiektach mniej niebezpiecznych,
racjonalizacja
– udowadnianie, że własne zachowanie jest uzasadnione, a zatem do za aprobowania
reakcja upozorowana
– zapobieganie ujawnianiu się niebezpiecznych pragnień przez demonstrowanie
przeciwnych postaw I typów zachowania I używania ich jako 'barier”
regresja
– cofnięcie się do wcześniejszego rozwoju, z mniej dojrzałymi reakcjami i zwykle niższym
poziomem aspiracji,
sublimacja
– zaspokojenie lub pozbycie się sfrustrowanych pragnień seksualnych w zastępczych
czynnościach, akceptowanych społecznie.
wyparcie
– jeden z podstawowych mechanizmów – niedopuszczanie do świadomości przykrych I
niebezpiecznych myśli.
zaprzeczanie rzeczywistości-
bronienie się przed niebezpieczną rzeczywistością przez niedostrzeganie jej.
Ich nadużywanie prowadzi do nerwicy.
Krytycy tej teorii zarzucają jej głównie bardzo dużą subiektywność, niczego nie można udowodnić,
przesadę w nadawaniu znaczenia impulsom seksualnym głównie, zajmowanie się głównie ludźmi
chorymi I uogólnianie wniosków na wszystkich. Kontynuatorzy psychoanalizy sugerowali zmiany
np
C. Jung
skoncentrował si ę na
poczuciu mocy
, twierdząc, że ludzie dążą do przewagi nad
innymi, aby skompensować uczucia niższość, które odczuwali będąc mali i bezradni.
SŁUCHACZ – tech. BHP POTRAFI OPISAĆ CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STRES I ZMĘCZENIE W
PRACY I IM PRZECIWDZIAŁAĆ
Stres
SŁUCHACZ POTRAFI OKREŚLAĆ OSOBOWOŚCIOWE CZYNNIKI
NIEPRZYSTOSOWANIA, ROZPOZNAWAĆ MECHANIZMY OBRONNE,
STRES A WŁAŚCIWOŚCI JEDNOSTKI
Większość modeli stresu w pracy, w sposób jawny lub ukryty, przewiduje indywidualne zróżnicowanie
reakcji stresowej. Skoro stres w pracy jest m.in. wynikiem rozbieżności między subiektywnie spostrzegany-
mi środowiskiem a osobą, to względnie trwałe cechy indywidualne, przez to że determinują sposób spostrze-
gania środowiska, a także własnej osoby, wpływają na intensywność przeżywanego stresu. Ponadto cechy
indywidualne mogą wpływać na metody radzenia sobie ze stresem (a też metody obrony – również przewi-
dziane w tym modelu). W zależności od efektywności tych metod, koszty stresu mogą być większe lub
mniejsze. Cechy indywidualne mogą więc zmniejszać wpływ stresora na wielkość przeżywanego napięcia.
NEUROTYCZNOŚĆ, LĘK, REAKTYWNOŚĆ
Wszystkie trzy wymienione w powyższym podtytule cechy wysoko ze sobą koreją i choć odpowiednie naz-
wy stosowane są w nieco odmiennych kontekstach teoretycznych, wszystkie odnoszą się do właściwości
polegającej na wysokim stałym poziomie pobudzenia układu nerwowego [
. Stąd też u osób o wysokiej
neurotyczności (silnym lęku, wysokiej reaktywności) nawet słabe bodźce wywołać mogą stosunkowo silną
reakcję – pobudzenie wywołane bodźcem nakłada się na chronicznie wysokie pobudzenie podstawowe.
Bodźce silne wywołują nadmierny stan pobudzenia i mogą prowadzić do znacznych kosztów
psychologicznych i fizjologicznych.
Klonowicz [
, badając tłumaczy symultanicznych w naturalnych warunkach pracy, stwierdziła, że osoby o
wysokiej reaktywności (mierzonej KT Strelaua), wykonując zadania trudne, reagowały większymi zmianami
ciśnienia skurczowego i częstości tętna niż osoby nisko reaktywne, a też wykazywały wyższy poziom lęku.
Wzór zachowania A
Wzór zachowania Aopisany był przez kardiologów amerykańskich Friedmanna i Rosenmana w latach 50.
dla oznaczenia cech osobniczych, które predysponują do zapadania na choroby układu sercowo-naczynio-
wego. Do kluczowych właściwości typu A zalicza się : silną potrzebę osiągnięć i współzawodnictwa,
tendencję do dominacji i sprawowania kontroli nad otoczeniem, agresywność, wrogość, szybkość działania,
pośpiech, niecierpliwość.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]