Polemika W. Gombrowicza ze schematem zachowań i tradycją literacką, J. polski, dwudziestolecie, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
3. Polemika W. Gombrowicza ze schematem zachowa� i tradycj� literack�Obok Witkacego i B. Schulza Gombrowicz by� jednym z najwi�kszych nowator�w literatury dwudziestolecia mi�dzywojennego oraz jednym z najoryginalniejszych pisarzy XX wieku w literaturze �wiatowej. W Polsce powojennej jego nazwisko nie by�o akceptowane, a on sam by� - jak pisa� w "Dzienniku" - "okropnie przeciw Polsce zbuntowany". By� niezale�ny od panuj�cych styl�w epoki, obcy by� mu zar�wno wzorzec prozy psychologicznej, jak i realistycznej. Uleg� raczej surrealizmowi. Jego tw�rczo�� ma w ca�o�ci charakter parodystyczny i groteskowy. Mia� swoja koncepcj� cz�owieka - uwa�a�, �e cz�owiek jako istota spo�eczna, �yj�cy w�r�d innych ludzi, zwi�zany z nimi, jest istot� dla innych. Nie jest mu dane �ycie poza formami, jest stwarzany przez form� i nieustannie formom podlega. Formy, w�r�d kt�rych �yje i z kt�rymi si� styka, tworz� jego kultur�, umo�liwiaj� mu porozumienie z innymi lud�mi. W powie�ci "Ferdydurke" autor przedstawia pr�b� walki z form� trzydziestoletniego J�zia, kt�ry zosta� nagle wepchni�ty z powrotem w dzieci�stwo. Profesor Pimko zmusza go do p�j�cia do szko�y, gdzie odbywa si� proces "upupiania" m�odzie�y. W praktyce odbywa si� to poprzez przyprawianie im "g�by", czyli narzucanie jakiej� formy. Typowym przyk�adem jest lekcja j�zyka polskiego. Uczniowie nie mog� mie� w�asnego, sprzecznego z og�lnie g�oszonym pogl�du, zdania. J�zio by� �wiadkiem rozpaczliwej pr�by wyzwolenia si� z formy, jak� by� pojedynek na miny, zako�czony og�ln� bijatyk�, czyli "kup�", symbolizuj�c� katastrof�, ba�agan, bezradno��. Walka z form� jest z g�ry skazana na niepowodzenie. Kolejnym etapem walki J�zia z form� jest pobyt na stancji u M�odziak�w, kt�rzy stanowi� rzekomo nowoczesn� rodzin�. Ich nowoczesno�� by�a sztuczn� poz�, co zdemaskowa� J�zio i zako�czy� pobyt na stancji kolejn� bijatyk�, podczas kt�rej uciek�. Nast�pnie uda� si� na wie� ze swoim ogarni�tym mani� zbratania si� z parobkiem koleg�. Tu, w ziemia�skim dworku Hurleckich, zn�w boryka� si� z form�. Mi�tus, chc�c zbrata� si� z parobkiem, kaza� da� sobie w g�b�, co w efekcie sta�o si� przyczyn� wielkiej rewolty. Gdy po raz kolejny dosz�o do wielkiej bijatyki, J�zio uciek� z c�rk� gospodarzy, wpl�tuj�c si� w kolejn� form� - infantylnej mi�o�ci. Tak wiec rozpaczliwa walka J�zia z g�ry skazana jest na niepowodzenie. Gdy tylko udaje mu si� uciec przed jedn� form�, natychmiast popada w drug�. Nigdy nie mo�e si� od nich uwolni�, nigdy nie jest sob�. I tak, wed�ug Gombrowicza, dzieje si� z ka�dym cz�owiekiem. Ludzie s� wobec siebie nieautentyczni, upozowani, sztuczni, a d��enie do autentyczno�ci jeszcze bardziej te cechy pog��bia. Przed form� nie ma ucieczki. W ten spos�b Gombrowicz wyrazi� sw� polemik� ze schematyczno�ci� zachowa�, narzucan� cz�owiekowi �yj�cemu w ka�dym spo�ecze�stwie. Dokona� tego za pomoc� utworu groteskowego, odbiegaj�cego od tradycyjnych wzorc�w literackich. Sam tytu� jest niekonwencjonalny, gdy� jest s�owem nic nie oznaczaj�cym, utworzonym poprzez przestawienie liter w imieniu i nazwisku bohatera powie�ci "Babbit". Tworz�c tytu� bez znaczenia, odbiega Gombrowicz od zwyczaj�w przyj�tych w literaturze. Nietypowy jest r�wnie� zwrot do czytelnika na ko�cu powie�ci ("Koniec i bomba / a kto czyta�, ten tr�ba!"). Groteskowo�� wyst�puje w konstrukcji utworu i ogarnia wszystkie jej elementy, np. pojedynek na miny, lekcj� j�zyka polskiego. Groteskowa jest tak�e symbolika w powie�ci, gdy� do rangi symbolu zosta�y podniesione te cz�ci cia�a, kt�re dotychczas w literaturze nie zosta�y uwznio�lone. S� to: "pupa", "g�ba", "�ydka". "Pupa" symbolizuje podporz�dkowanie sobie kogo�, zdzieci�cenie, wepchni�cie go w niedojrza�o��. Poj�ciem "g�by" okre�lane s� wszelkie spo�eczne maski, zachowania, konwenanse, "g�b�" przyprawia cz�owiekowi drugi cz�owiek lub spo�ecze�stwo. "�ydka" symbolizuje m�odo��, nowoczesno��, nowe obyczaje. Gombrowicz ukazuje w utworze groteskowy obraz �wiata, przedstawia sytuacje udziwnione, nielogiczne, nieprawdopodobne, przejaskrawione, absurdalne. Autor przedstawia wydarzenia, kt�re nie mog� mie� miejsca w rzeczywisto�ci, przypominaj�ce bardziej sen.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]