Polski-Vademecum, język polski
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Kszta∏cenie literackie
2. Omówienie wybranych utworów
BIBLIA
Biblii
wchodzàca w sk∏ad
Starego Testamentu
. Nale˝y
do ksiàg historycznych (opisuje wydarzenia chronologicznie). Grecka nazwa ksi´gi –
Genesis
zna-
czy pochodzenie, powstawanie, rodowód, geneza, czyli poczàtek, narodziny.
W Ksi´dze Rodzaju
opisano mi´dzy innymi: stworzenie Êwiata, wàtek Adama i Ewy, szcz´Êcie w ra-
ju, pope∏nienie grzechu pierworodnego, wygnanie ludzi z raju, histori´ Kaina i Abla, budow´ wie˝y
Babel, histori´ potopu (arki Noego), zniszczenie Sodomy i Gomory.
$
Stworzenie Êwiata i cz∏owieka
Teoria wyjaÊniajàca powstanie wszechÊwiata (czyli kosmogonia biblijna) przedstawia stworzenie
Êwiata przez Boga. Bóg stworzy∏ Êwiat w ciàgu szeÊciu dni.
I dzieƒ – stworzy∏ niebo i ziemi´, oddzieli∏ dzieƒ od nocy (stworzy∏ Êwiat∏oÊç)
II dzieƒ – oddzieli∏ niebo od wody
III dzieƒ – oddzieli∏ làd od wody, stworzy∏ roÊliny
IV dzieƒ – stworzy∏ s∏oƒce, ksi´˝yc i gwiazdy
Vdzieƒ – stworzy∏ zwierz´ta wodne i ptaki
VI dzieƒ – stworzy∏ zwierz´ta làdowe i cz∏owieka
VII dzieƒ – odpoczà∏
Czego chcesz od nas, Panie.
.., Micha∏ Anio∏ (fresk
Stworzenie Adama
), John
Milton (
Raj utracony
), Franciszek Karpiƒski (
Kiedy ranne wstajà zorze
), Juliusz S∏owacki (
Na drzewie
zawis∏ wà˝
), Czes∏aw Mi∏osz (
S∏oƒce
), Stanis∏aw Wyspiaƒski (witra˝
Bóg Ojciec – Staƒ si´!
).
Micha∏ Anio∏, StworzenieAdama(1510).
44
Ksi´ga Rodzaju
– pierwsza ksi´ga
$
Do fragmentu
Ksi´gi Rodzaju
opisujàcego stworzenie Êwiata nawiàzujà mi´dzy innymi: Jan Kocha-
nowski w hymnie
Biblia
Upadek pierwszych ludzi
Bóg stworzy∏ Êwiat, w którym panowa∏o dobro. Pierwsi ludzie Adam i Ewa ˝yli w Edenie (biblijny raj)
bez cierpienia i trosk. W raju ros∏o drzewo poznania dobra i z∏a. Bóg zakaza∏ spo˝ywaç z niego
owoce. Jednak za namowà szatana pierwsi ludzie si´gn´li po zakazany owoc. Bóg wygna∏ ich
z Edenu i skaza∏ za grzech pierworodny na cierpienie, z∏o, Êmierç.
Historia Kaina i Abla
Kain i Abel byli synami Adama i Ewy. Kain by∏ starszym
bratem Abla. Kain z∏o˝y∏ Bogu w ofierze p∏ody ziemi (by∏
oraczem), a Abel – zwierz´ta (by∏ pasterzem). Bóg
przyjà∏ tylko dar Abla. Zazdrosny Kain zabi∏ brata. Bóg
ukara∏ Kaina. Jego ziemia nie rodzi∏a plonów. Musia∏
tu∏aç si´ po Êwiecie i zosta∏ naznaczony znamieniem
(
kainowe pi´tno
; por.
Tycjan, KainiAbel(1570–1576).
Wie˝a Babel
Potomkowie Noego postanowili wy-
budowaç wie˝´, która si´ga∏aby
do nieba. Bóg rozgniewa∏ si´ i „po-
miesza∏ im j´zyki”, aby nie mogli
si´ porozumieç (wczeÊniej wszyscy
mieszkaƒcy ziemi mówili jednym
j´zykiem). Ludzie nie dokoƒczyli
swego dzie∏a, rozproszyli si´ po zie-
mi. Bóg ukara∏ ich za pych´. Opo-
wieÊç mia∏a t∏umaczyç, dlaczego
ludzie pos∏ugujà si´ ró˝nymi j´zy-
kami. Do biblijnej opowieÊci na-
wiàzuje zwiàzek frazeologiczny
wie˝a Babel
, oznaczajàcy bez∏ad,
zam´t, pomieszanie j´zyków (
$
zwiàzki frazeologiczne).
Peter Bruegel, Wie˝aBabel(1563).
Ksi´ga Hioba
Biblii
nale˝àca do
Starego Testamentu
. Powsta∏a
prawdopodobnie mi´dzy V a III w. p.n.e. Poru-
sza problem niezawinionego cierpienia, god-
noÊci i ˝arliwej wiary w Boga, a tak˝e boskiej
sprawiedliwoÊci i z∏a istniejàcego na Êwiecie.
$
Hiob jest prawym, uczciwym, religijnym, ˝yjà-
cym w dostatku cz∏owiekiem oraz ojcem dzie-
si´ciorga dzieci. Bóg (w wyniku zak∏adu z sza-
tanem) poddaje Hioba ci´˝kiej próbie. Hiob
traci dzieci, majàtek i zostaje dotkni´ty tràdem.
Przyjaciele sà przekonani, ˝e cierpi z powodu
45
$
zwiàzki frazeologiczne).
Nawiàzania do tego wàtku pojawiajà si´ mi´dzy innymi
w literaturze, na przyk∏ad w napisanej wierszem tragedii
Kain
George’a Byrona, w malarstwie, na przyk∏ad
Kain
i Abel
Tycjana.
Ksi´ga dydaktyczna (màdroÊciowa)
Kszta∏cenie literackie
grzechów. Hiob wie, ˝e nie
zawini∏. Chce jednak poznaç
przyczyn´ swojego cierpienia.
Mi∏uje Stwórc´, lecz nie po-
trafi si´ pogodziç z tym, co
go spotka∏o. Przeklina swój
los i pragnie, by Bóg zes∏a∏
mu Êmierç. Bóg uÊwiadamia
Hiobowi jego niewiedz´
o stworzeniu Êwiata, do-
wodzàc, ˝e Hiob (w domyÊle:
cz∏owiek) nie zrozumie za-
miarów i poczynaƒ Boga.
Hiob uznaje swà niewiedz´,
ma∏oÊç, korzy si´ przed wiel-
koÊcià Boga i tajemnicà jego
wyroków. Poniewa˝ ich nie
pojmuje, mo˝e jedynie mil-
czeç i oddaç swój los w r´ce
Boga. Mimo cierpienia, jakie
go dotkn´∏o, nie zwàtpi∏
w dobroç, màdroÊç i spra-
wiedliwoÊç Boga. Godnie
znosi∏ swój los. Bóg przywró-
ci∏ mu majàtek, obdarzy∏
z powrotem dzieçmi i zdro-
wiem. Motyw niezawinionego
cierpienia cz´sto pojawia si´
w literaturze, na przyk∏ad
w
Âredniowieczna miniatura przedstawiajàca Hioba z ˝onà.
XVII
),
D˝umie
Alberta Camu-
sa, w twórczoÊci Anny Ka-
mieƒskiej (cykl
Drugie
szcz´Êcie Hioba
), oraz w ma-
larstwie, np. Albrecht Dürer
Hiob z ˝onà
, Georges de la
Tour
Hiob
.Z
Ksi´gi Hioba
pochodzi frazeologizm
hiobo-
wa wieÊç
(por.
$
zwiàzki
frazeologiczne).
Jednego z najlepszych
przek∏adów
Ksi´gi Hioba
na j´zyk polski dokona∏
Czes∏aw Mi∏osz.
Trenach
Jana Kocha-
nowskiego (nawiàzanie
do
Ksi´gi Hioba
w
Trenie
Pieʃ nad pieÊniami
Biblii
wchodzàca w sk∏ad
Starego
Testamentu
. Jej autorstwo
b∏´dnie przypisywano królowi
Salomonowi. Powsta∏a praw-
dopodobnie
mi´dzy VII a II w. p.n.e.
Tytu∏ wskazuje, ˝e utwór to
pieʃ, ale podkreÊla równie˝,
˝e jest ona wa˝niejsza (do-
skonalsza, pi´kniejsza) od in-
nych pieÊni.
Poemat sk∏ada si´ z szeÊciu
pieÊni. Ma form´ lirycznego
dialogu. Wed∏ug niektórych
interpretacji jest to rodzaj
pieÊni weselnej (na Bliskim
Wschodzie zaÊlubinom towa-
rzyszy∏y trwajàce tydzieƒ uro-
czystoÊci weselne, podczas
których Êpiewano pieÊni wy-
$
chwalajàce nowo˝eƒców).
PieÊni Êpiewane sà przez ob-
lubienic´ i oblubieƒca, braci
oblubienicy, chór jej przyja-
ció∏ek i chór ludu oraz orszak
oblubieƒca. W sensie
dos∏ownym jest to poemat
o mi∏oÊci mi´dzy kobietà
i m´˝czyznà. Utwór odczyty-
wany jest tak˝e jako alegoria
mi∏oÊci Boga do narodu wy-
branego. W sensie alego-
rycznym jest to opis relacji
mi´dzy: Chrystusem
a KoÊcio∏em, Bogiem (Chry-
stusem) a ludzkoÊcià, Chry-
stusem a duszà ludzkà, Me-
sjaszem a Izraelem.
Mi∏oÊç ukazana w utworze
jest nami´tna, szczera,
g∏´boka, czu∏a, bezintere-
sowna, szlachetna, wznios∏a,
czysta, idealna, jednoczeÊnie
duchowa i zmys∏owa. To
uczucie odwzajemnione,
mi∏oÊç szcz´Êliwa. Oblubieni-
ca prze˝ywa jà w sposób
zmys∏owy, intensywnie manife-
stuje swoje uczucie. Oblubie-
niec jest bardziej uduchowio-
ny i powÊciàgliwy. Urzeka go
niezwyk∏e pi´kno cia∏a
ukochanej.
Do
PieÊni nad pieÊniami
nawiàzywali mi´dzy innymi
Franciszek Petrarka – jeden
z najwybitniejszych w∏oskich
twórców epoki renesansu
– w swoich
Sonetach
, a tak˝e
polscy autorzy: Zbigniew
Morsztyn, Zygmunt Krasiƒski.
46
$
Poetycka ksi´ga
Biblia
Hymn o mi∏oÊci
Fragment
Pierwszego listu do Koryntian
znajdujàcego si´ w
Nowym Testamencie
. To jeden z naj-
pi´kniejszych utworów o mi∏oÊci. Autorem hymnu jest Êw. Pawe∏.
Autor podkreÊla znaczenie i si∏´ mi∏oÊci. Wychwala jà jako najpi´kniejsze, najwi´ksze i najwa˝niej-
sze z uczuç, do jakich cz∏owiek jest zdolny.
Apokalipsa wed∏ug Êw. Jana
Biblii
zamyka-
jàca
Nowy Testament
. Powsta-
∏a w I w. n.e., w czasach
przeÊladowania chrzeÊcijan
przez Nerona i Domicjana.
Jej tematem jest wizja
koƒca Êwiata i sàdu osta-
tecznego. Apokalipsa to
objawienie, wizja przysz∏oÊci.
Ksi´ga ma charakter profe-
tyczny (przepowiada
przysz∏oÊç). Autor, przed-
stawiajàc upadek Êwiata,
grozi i przestrzega. Mówi
o tym, ˝e pojawià si´ gro-
my, b∏yskawice, trz´sienie
ziemi, grad, ogieƒ i plagi
nawiedzajàce ziemi´,
s∏ychaç b´dzie dêwi´k tràb
archanielskich. Autor
jednak nie tylko przestrze-
ga, ale te˝ pociesza, mó-
$
wiàc o powtórnym przyjÊciu
Chrystusa, ˝yciu wiecznym, no-
wym Jeruzalem, ostatecznym
zwyci´stwie dobra, nagrodzie
dla sprawiedliwych. Utwór
jest wieloznaczny i tajemni-
czy, zawiera wiele symboli,
czego konsekwencjà jest ist-
nienie ró˝nych interpretacji
tej ksi´gi.
Hans Memling, SàdOstateczny(1464–1473).
Przyk∏ady odczytania symboli zawartych w
Apokalipsie
:
w
Baranek – symbol Chrystusa,
w
Alfa i Omega – symbol odwiecznego Boga, istniejàcego bez poczàtku i koƒca (alfa i omega to
pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu),
w
studnia przepaÊci – piek∏o,
w
szaraƒcza – szatany, demony,
w
kobieta odziana w s∏oƒce, ksi´˝yc pod jej stopami, a na jej g∏owie korona z dwunastu gwiazd
– matka Mesjasza lub symbol spo∏ecznoÊci Izraela; 12 gwiazd: symbol dwunastu pokoleƒ Izraela
bàdê wszystkich zbawionych (liczba 12 – w symbolice biblijnej oznacza doskona∏oÊç, kompletnoÊç),
w
czterej jeêdêcy Apokalipsy – uosobienie nieszcz´Êç: wojny, zarazy, g∏odu, Êmierci,
w
smok (bestia) – symbol z∏a, szatana,
w
lew, wó∏, orze∏ i zwierz´ z ludzkà twarzà – symbole czterech ewangelistów,
w
nowe Jeruzalem – symbol ˝ycia wiecznego.
Symboliczne sà tak˝e liczby, na przyk∏ad:
w
trzy (symbolizuje Trójc´ Âwi´tà),
w
cztery, na przyk∏ad po otwarciu czwartej piecz´ci przybywa czterech jeêdêców Apokalipsy,
w
siedem, na przyk∏ad ksi´ga przeznaczeƒ Bo˝ych zamkni´ta na siedem piecz´ci (oznacza tajem-
nic´), siedem tràb (zapowiedê sàdu ostatecznego), siedmiog∏owa bestia wychodzàca z morza,
siedem z∏otych czasz, siedem koronowanych g∏ów smoka, siedem plag.
47
(
Objawienie Êw. Jana
)
– ksi´ga
[ Pobierz całość w formacie PDF ]