postepowanie%20w%20sprawach%20nieletnich, PRAWO UMK
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
brzmienie od 2005-10-07
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich
z dnia 1982-10-26 (Dz.U. 1982 Nr 35, poz. 228)
tekst jednolity z dnia 2002-01-25 (Dz.U. 2002 Nr 11, poz. 109)
zmiany:
Dz.U. 2005
Nr 169, poz. 1413
Dz.U. 2003
Nr 137, poz. 1304, Nr 223, poz. 2217
(sprost.:Dz.U. 2002, Nr 58, poz. 542)
W dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu
do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia
społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia
odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków
społeczeństwa stanowi się, co następuje:
Dział I. Przepisy ogólne
Art. 1. [Zakres stosowania]
§ 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
1)
zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18,
2)
postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego
czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17,
3)
wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem
których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.
§ 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1)
"nieletnich" - rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1,
2)
"czynie karalnym" - rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:
a)
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
b)
wykroczenie określone w art. 51, 62
[1]
{Art. 62 Kodeksu wykroczeń został skreślony
ustawą z dnia 21.08.1997 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 724), która weszła w życie 24.10.1997 r.}
, 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143 Kodeksu wykroczeń.
Art. 2. [Podstawa postępowania]
Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy
nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego.
Art. 3. [Dobro nieletniego]
§ 1. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego
dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz
zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków
wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.
§ 2. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek,
stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz
przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.
Art. 3a. [Postępowanie mediacyjne]
§ 1. W każdym stadium postępowania sąd rodzinny może, z
inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej
zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
§ 2. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego,
sprawozdanie z jego przebiegu i wyników, które sąd rodzinny bierze pod uwagę, orzekając w sprawie
nieletniego.
§ 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb
przeprowadzania mediacji, regulując zwłaszcza warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby
uprawnione do jej przeprowadzania, sposób rejestracji tych instytucji i osób oraz szkolenia mediatorów,
zakres i warunki udostępniania im akt sprawy, formę i zakres sprawozdania z przebiegu i wyników
postępowania mediacyjnego, mając na względzie wychowawczą rolę postępowania mediacyjnego, interes
pokrzywdzonego, dobrowolność i poufność mediacji oraz fachowość i bezstronność mediatora
[2]
{Przyp.
red.: zob. rozp. Min. Spr. z dnia 18.05.2001 r. (Dz.U. Nr 56, poz. 591).} .
Art. 4. [Demoralizacja nieletniego]
§ 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o
demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu
zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,
używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu,
włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego
przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego,
szkoły, sądu rodzinnego, Policji
[3]
{W brzmieniu ustawy z dnia 15.09.2000 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 1010), która
wchodzi w życie 29.01.2001 r.} lub innego właściwego organu.
§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny
obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję
[3]
{W brzmieniu ustawy z dnia 15.09.2000 r. (Dz.U.
Nr 91, poz. 1010), która wchodzi w życie 29.01.2001 r.} .
§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się
o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie
zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję
[3]
{W brzmieniu ustawy z dnia 15.09.2000 r. (Dz.U. Nr 91, poz.
1010), która wchodzi w życie 29.01.2001 r.} oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie
dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.
Art. 4a. [Udzielanie informacji]
Podmioty współdziałające z sądem rodzinnym, a w szczególności:
instytucje państwowe, społeczne lub jednostki samorządowe oraz osoby godne zaufania, w zakresie
swego działania, udzielają na żądanie sądu rodzinnego informacji niezbędnych w toku postępowania.
Dział II. Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i
przestępczości nieletnich
Art. 5. [Kategorie środków]
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek
poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w
wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Art. 6. [Katalog środków]
[4]
{Art. 6 pkt 9 w brzmieniu ustawy z dnia 27.06.2003 r. (Dz.U. Nr 137, poz.
1304), która wchodzi w życie 1.01.2004 r.} Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
1)
udzielić upomnienia,
2)
zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do
wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej,
do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w
odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do
powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do
zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia,
3)
ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
4)
ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo
osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego,
5)
zastosować nadzór kuratora,
6)
skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących
się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po
uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
7)
orzec zakaz prowadzenia pojazdów,
8)
orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
9)
orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, w
młodzieżowym ośrodku socjoterapii albo w ośrodku szkolno-wychowawczym,
10)
orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym,
11)
zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak
również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Art. 7. [Inne środki]
§ 1. Sąd rodzinny może:
1)
zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub
zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza,
poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w
którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym,
2)
zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej
przez nieletniego.
3)
(
skreślono
).
§ 2. Sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek
samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub
zdrowotnych nieletniego.
Art. 8. [Kara pieniężna]
§ 1. W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania
obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w
wysokości od 50 do 1 500 złotych.
§ 2. Sąd uchyla karę pieniężną w całości lub w części, jeżeli osoba ukarana w ciągu 14 dni usprawiedliwi
swoje zachowanie lub przystąpi do wykonywania nałożonych obowiązków.
Art. 9. [Wymierzanie]
§ 1. W sprawie wymierzenia kary pieniężnej, o której mowa w art. 8 § 1, orzeka
sąd rodzinny z urzędu, a w sprawie uchylenia tej kary - także na wniosek osoby ukaranej, stosując
odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
§ 2. Postanowienie sądu w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej powinno być wydane po
wysłuchaniu osoby, której ma ono dotyczyć, chyba że osoba ta bez usprawiedliwienia nie stawiła się na
wezwanie.
Art. 10. [Umieszczenie w zakładzie poprawczym]
Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie
poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), jeżeli
przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu,
zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji
nieletniego.
Art. 11. [Warunkowe zawieszenie]
§ 1. Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym można
warunkowo zawiesić, jeżeli właściwości i warunki osobiste oraz środowiskowe sprawcy, jak również
okoliczności i charakter jego czynu uzasadniają przypuszczenie, że pomimo niewykonania środka
poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte.
§ 2. Warunkowe zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do lat 3; w okresie próby
sąd stosuje do nieletniego środki wychowawcze.
§ 3. Jeżeli w okresie próby zachowanie nieletniego wskazuje na dalszą demoralizację albo jeżeli nieletni
uchyla się od wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać
warunkowe zawieszenie i zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. W razie
popełnienia przez nieletniego czynu karalnego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1
lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 Kodeksu
karnego i braku podstaw do rozpoznawania sprawy przez sąd właściwy według przepisów Kodeksu
postępowania karnego, sąd rodzinny odwołuje warunkowe zawieszenie i zarządza umieszczenie
nieletniego w zakładzie poprawczym.
§ 4. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 3 miesięcy odwołanie warunkowego zawieszenia nie
nastąpiło, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym z mocy prawa uważa się za niebyłe.
Art. 12. [Umieszczenie w zakładzie leczniczym]
[5]
{Art. 12 zmieniony ustawą z dnia 27.06.2003 r.
(Dz.U. Nr 137, poz. 1304), która wchodzi w życie 1.01.2004 r.} W razie stwierdzenia u nieletniego
upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź
nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd
rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim
zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej,
sąd może orzec umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w młodzieżowym
ośrodku socjoterapii, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga
jedynie opieki - w domu pomocy społecznej.
Art. 13. [Wymierzenie kary]
Jeżeli wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym
mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), ale w chwili orzekania ukończył lat 18, zachodzą podstawy do orzeczenia
umieszczenia w zakładzie poprawczym - sąd rodzinny może wymierzyć karę, gdy uzna, że stosowanie
środków poprawczych nie byłoby już celowe. Wydając wyrok skazujący sąd stosuje nadzwyczajne
złagodzenie kary.
Art. 14. [Odesłanie]
W sprawach nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego, sąd rodzinny stosuje
odpowiednio przepisy części ogólnej Kodeksu karnego, Kodeksu karnego skarbowego lub Kodeksu
wykroczeń, jeżeli nie są sprzeczne z niniejszą ustawą.
Dział III. Postępowanie przed sądem
Rozdział 1. Przepisy ogólne o postępowaniu
Art. 15. [Sąd rodzinny]
Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej.
Art. 16. [Sprawa z dorosłym]
§ 1. Jeżeli w sprawie o czyn karalny, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit.
a), wszczęto postępowanie przeciwko nieletniemu wespół z dorosłym, prokurator wyłącza sprawę
nieletniego i przekazuje ją sędziemu rodzinnemu.
§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli czyn karalny nieletniego pozostaje w ścisłym
związku z czynem osoby dorosłej, a dobro nieletniego nie stoi na przeszkodzie łącznemu prowadzeniu
sprawy, prokurator wszczyna lub prowadzi śledztwo. Po ukończeniu śledztwa prokurator bądź je umarza,
bądź przekazuje sprawę nieletniego sądowi rodzinnemu. Jeżeli łączne rozpoznanie sprawy jest konieczne
- przekazuje sprawę z aktem oskarżenia sądowi właściwemu według przepisów Kodeksu postępowania
karnego, który orzeka w sprawie nieletniego z zachowaniem przepisów niniejszej ustawy.
§ 3. Sąd rodzinny, w którego okręgu prowadzone jest śledztwo, może stosować na wniosek prokuratora
środki, o których mowa w art. 26 i 27, zawiadamiając o dokonanych czynnościach sąd rodzinny
właściwości ogólnej.
Art. 17. [Właściwość miejscowa]
§ 1. Właściwość miejscową sądu rodzinnego ustala się według
miejsca zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania - według miejsca
pobytu nieletniego.
§ 2. Z ważnych względów, zwłaszcza jeżeli przyczyniłoby się to do uproszczenia lub przyspieszenia
postępowania, sąd właściwy według miejsca zamieszkania nieletniego może przekazać sprawę sądowi
rodzinnemu, w którego okręgu nieletni przebywa.
§ 3. W wypadku niecierpiącym zwłoki sąd rodzinny może wydać postanowienie w sprawie nieletniego,
który nie podlega jego właściwości miejscowej, po czym przekazuje sprawę sądowi miejscowo
właściwemu, zawiadamiając go o dokonanych czynnościach; przekazanie sprawy jest wiążące.
Art. 18. [Właściwość ogólna]
§ 1. Sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego
rozpoznaje sprawę, jeżeli:
1)
zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 Kodeksu
karnego,
2)
przeciwko nieletniemu, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit.
a), wszczęto postępowanie po ukończeniu przez nieletniego lat 18.
§ 2. Postępowanie w sprawach, o których mowa w § 1, toczy się według przepisów Kodeksu
postępowania karnego, jednakże w sprawach, o których mowa:
1)
w pkt 1, gdy postępowanie wszczęto przed ukończeniem przez nieletniego lat 18:
a)
postępowanie przygotowawcze prowadzi sędzia rodzinny, z tym że przepisy art. 16 i art.
42 § 3 stosuje się odpowiednio,
b)
nieletni musi mieć obrońcę,
c)
rodzice lub opiekun nieletniego mają prawa strony,
d)
przepisy art. 23-25, art. 27, art. 32, art. 39, art. 40, art. 52 i art. 53 § 1 stosuje się
odpowiednio,
e)
tymczasowe aresztowanie może być zastosowane tylko wtedy, gdy umieszczenie w
schronisku dla nieletnich byłoby niewystarczające,
f)
jeżeli sąd uzna, że wobec nieletniego należy zastosować środki wychowawcze lub
poprawcze przewidziane w niniejszej ustawie, orzeka o zastosowaniu tych środków,
g)
przepisy art. 60, 62 i 63 stosuje się odpowiednio,
2)
w pkt 2, jeżeli czyn zabroniony jest przez ustawę jako przestępstwo skarbowe, postępowanie
toczy się na podstawie przepisów Kodeksu karnego skarbowego.
§ 3. Jeżeli wobec nieletniego orzeczono karę pozbawienia wolności, okres pobytu w schronisku dla
nieletnich zalicza się na poczet tej kary na zasadach stosowanych przy zaliczaniu skazanym okresu
tymczasowego aresztowania na poczet kary.
Art. 19. [Wysłuchanie nieletniego]
Przy wysłuchaniu nieletniego należy dążyć do zapewnienia mu
pełnej swobody wypowiadania się. Wysłuchanie nieletniego powinno odbywać się w warunkach
zbliżonych do naturalnych, w miarę potrzeby w miejscu zamieszkania nieletniego, przy czym unikać
należy wielokrotnego wysłuchiwania nieletniego co do tych samych okoliczności lub okoliczności
ustalonych już innymi dowodami i niebudzących wątpliwości.
Art. 20. [Odesłanie]
W sprawach nieletnich stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego - trybu nieprocesowego, a w zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów przez
Policję
[3]
{W brzmieniu ustawy z dnia 15.09.2000 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 1010), która wchodzi w życie
29.01.2001 r.} , powoływania i działania obrońcy oraz w postępowaniu poprawczym - przepisy Kodeksu
postępowania karnego, ze zmianami przewidzianymi w ustawie.
Art. 21. [Wszczęcie postępowania]
§ 1. Sędzia rodzinny wszczyna postępowanie, jeżeli zachodzi
[ Pobierz całość w formacie PDF ]