Pozycja konsumenta w prawie polskim i wspólnotwoym, KSIĄŻKI, Książki, Prawo
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Prace Naukowe Nr 28
Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Wydział Ekonomiczno-Rolniczy
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Bożena Tańska-Hus
1
, Marcin Orlewski
2
, Marek Nowak
3
Pozycja konsumenta w prawie polskim i wspólnotowym
Consumer's position in Polish and community law
Wstęp
Potrzeba ochrony konsumenta wynika z wielu przesłanek. Jedną z tych o
największym znaczeniu jest pozycja konsumenta w stosunkach z przedsiębiorcą.
Podmiot profesjonalny, doskonale zorientowany w sytuacji na rynku, przygotowany od
strony prawnej oraz posiadający dość znaczne zaplecze finansowe, będzie znajdował się
na silniejszej pozycji aniżeli podmiot nieprofesjonalny dokonujący obrotu
niezwiązanego z jego działalnością gospodarczą czy zawodową. Sprzyja temu zwłaszcza
zachwianie konkurencji poprzez monopolizację pewnych dziedzin gospodarki, czy
poprzez zajmowanie pozycji dominującej przez niektórych przedsiębiorców. Istnieje
zatem potrzeba regulacji chroniącej przed dyktatem profesjonalistów między innymi
przez zapewnienie właściwej konkurencji na rynku, dostęp konsumentów do rzetelnej
informacji (reklama, organizacje konsumenckie), ułatwienie dostępu do wymiaru
sprawiedliwości, czy też szczegółowe unormowanie kwestii umów adhezyjnych oraz
niedozwolonych klauzul umownych. Z drugiej zaś strony to przecież konsumenci
wydatkują swoje pieniądze na zakup towarów i usług, powinni mieć zatem realny wpływ
na to, co będzie im oferowane, jak również zapewnioną odpowiednią jakość i
bezpieczeństwo towarów (usług) oraz bezpieczeństwo obrotu.
Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie uregulowań prawnych o
podstawowym znaczeniu dla obrotu konsumenckiego w Unii Europejskiej oraz w
Polsce.
Rozwój ustawodawstwa konsumenckiego w Unii Europejskiej
Dopiero w 1986 roku na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego do Traktatu
Rzymskiego dodano zapis, zgodnie, z którym przy tworzeniu ustawodawstwa
dotyczącego jednolitego rynku, koniecznym jest zapewnienie wysokiego poziomu
ochrony konsumentów.
4
Od tej pory wszystkie akty ustawodawstwa wspólnotowego
miały wyraźną podstawę prawną, choć ulegała ona zmianom na przestrzeni lat.
Kolejnym etapem na drodze ku lepszej i pełniejszej ochronie konsumentów było
włączenie do zadań Unii Europejskiej, przez Traktat z Maastricht z 1992 roku,
przyczyniania się do zwiększenia ochrony konsumenta.
5
Istotne znaczenie miał art.129
„a" tego traktatu, zmieniony następnie przez Traktat Amsterdamski, gdyż dawał on
podstawę do wszelakich przedsięwzięć mających na celu tworzenie wspólnotowej
polityki konsumenckiej, a jednocześnie nakładał obowiązek zapewnienia wysokiego
poziomu ochrony konsumenta we wszystkich podejmowanych działaniach. Zgodnie z
1
Dr hab., prof. Akademii Rolniczej we Wrocławiu, pracownik Zakładu Ekonomii i Marketingu w Katedrze
Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa.
2
Mgr, pracownik Zakładu Ekonomii i Marketingu w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Akademii
Rolniczej we Wrocławiu.
3
Dr, pracownik Zakładu Ekonomii i Marketingu w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Akademii
Rolniczej we Wrocławiu.
4
Art. 100a Jednolitego Aktu Europejskiego
5
Art.3 Treaty on European Union, Maastricht 7 February 1992
253
Prace Naukowe Nr 28
Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Wydział Ekonomiczno-Rolniczy
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
tym przepisem unijne dyrektywy dotyczące ochrony konsumentów statuowały jedynie
wymogi minimalne, a zatem w gestii państw członkowskich leżała możliwość
zapewnienia również i wyższego poziomu ochrony, aniżeli to wynikające z
ustawodawstwa unijnego.
1
Rok 1992 był również, w zakresie bezpieczeństwa konsumentów,
przełomowy pod innym względem, a mianowicie została wydana dyrektywa Rady
92/59/EWG z dnia 29 czerwca 1992r w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów
2
zastąpiona obecnie przez dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/95/WE z
dnia 3 grudnia 2001r w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów.
3
Wraz z
dyrektywą Rady 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985r w sprawie zbliżenia przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących
odpowiedzialności za produkty wadliwe
4
oraz z dyrektywą Rady 76/769/EWG z dnia 27
lipca 1976 w sprawie zbliżenia wyżej wymienionych przepisów tychże państw,
odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu
niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych
5
tworzą one system, który w
miarę skutecznie skłania producentów i handlowców do zwrócenia szczególnej uwagi
na bezpieczeństwo produktów wprowadzanych na wspólny rynek europejski.
W literaturze podkreślane jest, iż istniejące prawo konsumenckie nie ma jednak
charakteru usystematyzowanego, a na unormowanie poszczególnych zagadnień nie
wpływała wyłącznie polityka ochrony konsumenta jako idea sama w sobie. Trzeba zdać
sobie sprawę, że regulacje te są raczej wynikiem zabiegów zachęcających do korzystania
ze wspólnego rynku, na przeszkodzie, czemu stało zróżnicowanie tej ochrony w
wewnętrznych porządkach prawnych krajów członkowskich.
6
Zgodnie ze wspomnianą wyżej dyrektywą 85/374/EWG, ujednolicenie
ustawodawstwa państw członkowskich obejmującego odpowiedzialność producenta za
szkody spowodowane wadliwością jego produktów jest konieczne. Istniejące, bowiem
rozbieżności zakłócają konkurencję i przepływ towarów na wspólnym rynku oraz
powodują różnice w standardach ochrony konsumenta przed szkodą na jego zdrowiu lub
mieniu, wyrządzoną przez produkt wadliwy. Rozwiązaniem tego problemu jest
odpowiedzialność producenta na zasadzie ryzyka, a więc niezależna od winy, choć
mająca zastosowanie jedynie do rzeczy ruchomych pochodzących z produkcji
przemysłowej. Co za tym idzie wyłączono odpowiedzialność taką za produkty rolne i
zwierzynę łowną , z wyjątkiem przypadku, gdy zostały one poddane obróbce o
charakterze przemysłowym, a która mogłaby spowodować powstanie wady w tych
produktach .Odpowiedzialność powinna obejmować również importerów produktu na
wspólny rynek oraz osoby dostarczające produkt, którego producenta nie można ustalić.
Dodajmy, iż odpowiedzialność kilku osób za tą samą szkodę jest solidarna, a zatem to
1
W sprawie katalogu praw konsumentów w prawie wspólnotowym por. rezolucję Rady z 14.04.1975 r w
sprawie wstępnego programu EWG w kwestii polityki ochrony i informowania konsumentów (O.J.C 92 z
25.04.1975r.,str.l) oraz rezolucję Rady z 19.05.1981r w sprawie drugiego programu EWG w kwestii polityki
ochrony i informowania konsumentów (O.J.C 133 z3.06.1981r., str. 1)
2
O.J. L 228 z 11.08.1992, str. 24-32
3
OJ L 011 z 15.01.2002, str. 4-17
4
O.J. L 210 z 7.08.1985, str. 29-33
5
O.J. L 262 z 27.09.1976, str. 201-203
6
E. Łętowska,
Europejskie prawo umów konsumenckich
, Warszawa 2004, str. 18
254
Prace Naukowe Nr 28
Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Wydział Ekonomiczno-Rolniczy
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
konsument zdecyduje, czy będzie dochodził całości swych roszczeń od wszystkich
odpowiedzialnych razem, czy tylko od niektórych, czy od każdej z osobna. Jednakże
ciężar przeprowadzenia dowodu na okoliczność szkody, wady oraz związku
przyczynowego między nimi obciąża poszkodowanego. Na gruncie dyrektywy
specyficznie pojęta jest jednak wadliwość produktu, gdyż mowa jest tu nie o jego
przydatności do użytku, lecz o braku bezpieczeństwa, jakiego można w danych
okolicznościach oczekiwać, przy wyłączeniu każdego niewłaściwego użycia produktu.
Odpowiedzialność za produkt wadliwy podlega ograniczeniom pomimo
wadliwości produktu w sytuacji, gdy sam pokrzywdzony lub osoba trzecia, za którą
ponosi odpowiedzialność, przyczynili się w sposób zawiniony do powstania szkody. Na
zakończenie uwag dotyczących tej dyrektywy wspomnieć należy jeszcze o tym, że nie
narusza ona uprawnień przysługujących poszkodowanemu z tytułu
odpowiedzialności kontraktowej lub niekontraktowej lub szczególnego systemu
odpowiedzialności istniejącego w danym ustawodawstwie krajowym.
Z kolei dyrektywa 2001/95/WE ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa
wszystkich produktów wprowadzonych na rynek wspólnotowy, nie narusza ona jednak
postanowień dyrektywy 85/374/EWG. Stosuje się ją do wszystkich przeznaczonych dla
konsumentów produktów oraz usług, a nawet takich, które co prawda nie maja
przeznaczenia konsumpcyjnego, ale w pewnych sytuacjach mogą być używane lub w
inny sposób udostępniane konsumentom. Aby tak szeroko pojmowany produkt spełniał
warunki bezpieczeństwa, w rozumieniu omawianych przepisów, nie może on w
normalnych bądź do przewidzenia warunkach zastosowania, łącznie z
przechowywaniem, oddaniem do użytku, wymogami instalacyjnymi i konserwacyjnymi,
stanowić jakiegokolwiek zagrożenia, chyba, że pewne minimalne zagrożenie związane
jest z jego użytkowaniem. Musi on również spełnić szczegółowo unormowane w
ustawodawstwach krajowych i unijnym warunki bezpieczeństwa dla danej kategorii
produktów. Każdy produkt (w tym usługa) niespełniający tych wymagań jest
automatycznie uznawany za niebezpieczny. Oczywistym natomiast pozostaje
okoliczność, że sama możliwość osiągnięcia wyższego poziomu bezpieczeństwa lub
dostępność innych produktów o niższym stopniu zagrożenia nie stanowi podstaw do
uznania produktu za niebezpieczny.
Choć producenci zobowiązani są wprowadzać na rynek unijny wyłącznie
produkty bezpieczne, to jednak każdy produkt niesie za sobą różne zagrożenia dla
użytkującej go osoby. W związku z tym przyjęte w dyrektywie rozwiązania nakładają na
producentów obowiązek informowania konsumentów o wszelkich, mogących powstać
w związku z normalnym używaniem produktu, zagrożeniach. Oczywiście samo
umieszczenie ostrzeżenia nie zwalnia z wymogu bezpieczeństwa produktu, konieczność
współdziałania w zakresie bezpieczeństwa produktów nałożona została również na
dystrybutorów, a zatem wszystkich profesjonalistów w sieci dostawczej, których
działalność nie ma bezpośredniego wpływu na cechy bezpieczeństwa produktu. Nie
mogą oni, bowiem wprowadzać produktów, o których powzięli wiadomość, bądź
przypuszczenia na podstawie posiadanych informacji lub wiedzy zawodowej, że nie
spełniają one wymaganych standardów. Zarówno producenci, jak i dystrybutorzy
obowiązani są podjąć wszelkie działania w celu zapobieżenia zagrożeniom
konsumenta, a w szczególności niezwłocznie zawiadomić właściwe instytucje
krajowe, jeżeli wprowadzili na rynek produkt, o którym wiedzieli, bądź powinni byli
255
Prace Naukowe Nr 28
Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Wydział Ekonomiczno-Rolniczy
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
wiedzieć, że jest nie do pogodzenia z ogólnymi wymogami bezpieczeństwa.
Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek podejmowania koniecznych
środków dla zapewnienia realizacji przepisów dyrektywy, w tym systemu kar w razie nie
przywiązywania przez producentów i dystrybutorów należytej wagi do dbałości o
bezpieczeństwo produktów.
Natomiast w odniesieniu do produktów niebezpiecznych - konieczność
ustanowienia zakazu sprzedaży takiego produktu, a jeśli już został wprowadzony na
rynek -zarządzenie lub organizowanie jego faktycznego i niezwłocznego wycofania.
Nadto stawiany jest wymóg ostrzeżenia konsumentów przed zagrożeniami, jakie stanowi
dany produkt, jak również wymóg zarządzenia i organizowania wraz z producentami i
dystrybutorami akcji przeprowadzenia zwrotu produktów przez konsumentów oraz
zniszczenia produktów w odpowiednich warunkach. W razie podjęcia przez państwo
członkowskie decyzji o wycofaniu produktu z rynku, ze względu na naruszenie
ogólnych wymogów bezpieczeństwa, zawiadamia ono Komisję, która następnie
przekazuje informację do innych państw członkowskich.
Ochrona konsumenta to nie tylko bezpieczeństwo produktów, ale również
bezpieczeństwo obrotu towarami i usługami, wspólny rynek jest, jak wiadomo,
obszarem bez granic wewnętrznych, a na jego terenie zapewniony jest swobodny
przepływ osób, towarów, usług i kapitału. Konsumenci, niezależnie od państwa
członkowskiego ich zamieszkiwania, powinni mieć możliwość nabywania towarów w
całej Unii Europejskiej, przy zachowaniu jednolitych, minimalnych reguł uczciwej
sprzedaży towarów konsumpcyjnych. Pamiętać jednak należy, iż wewnętrzne porządki
prawne w poszczególnych krajach są w jakimś stopniu odmienne, co może doprowadzić
do zachwiania konkurencji oraz sztucznej rekonstrukcji granic. A to przecież
konsumenci dokonujący zakupów w państwach członkowskich innych niż państwo ich
zamieszkiwania odgrywają znaczną rolę w realizacji rynku wewnętrznego.
Podstawowe trudności napotykane przez konsumentów i stanowiące główne
źródło sporów ze sprzedawcami dotyczą braku zgodności towarów z umową. Kwestię tą
reguluje dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/44/WE z dnia 25 maja
1999r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i
związanych z tym gwarancji.
1
Dyrektywa ta nie narusza krajowych przepisów o
odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej, z tym jednak zastrzeżeniem, że wszystkie
warunki umowne lub ustalenia zawarte ze sprzedawcą przed zgłoszeniem przez
konsumenta braku zgodności z umową, które bezpośrednio lub pośrednio uchylają lub
ograniczają prawa wynikające z niniejszej dyrektywy nie będą dla konsumenta wiążące.
Konsumentem w rozumieniu przepisów tej dyrektywy jest każda osoba fizyczna, która w
umowach nią objętych działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub
zawodem. Natomiast towary konsumpcyjne to wszystkie materialne rzeczy ruchome z
wyjątkiem: a) towarów sprzedawanych w drodze egzekucji lub w inny sposób przez
władze sądowe; b) wody i gazu, gdy nie są wystawione na sprzedaż w ograniczonej
objętości lub w ustalonej ilości; c) elektryczności. Krajom członkowskim pozostawiono
możliwość wyłączenia spod tego pojęcia również towary używane, sprzedawane w
drodze aukcji publicznej, na której konsumenci mogą osobiście uczestniczyć w
sprzedaży.
1
O.J. L 171 z 7.07.1999, str. 12-16
256
Prace Naukowe Nr 28
Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Wydział Ekonomiczno-Rolniczy
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Sprzedawca zobowiązany jest dostarczyć konsumentowi towary zgodne z
umową.
Dyrektywa ustanawia domniemanie zgodności z umową jeśli: a) odpowiadają
opisowi podanemu przez sprzedawcę i mają właściwości towarów, które sprzedawca
przedstawił konsumentowi jako próbkę lub wzór; b) nadają się do jakichkolwiek
szczególnych celów, do których potrzebne są konsumentowi, a o których zawiadomił on
sprzedawcę w czasie zawierania umowy i które sprzedawca zaakceptował; c) nadają się
do celów, do których towary tego samego rodzaju są normalnie stosowane; d) wykazują
jakość i wykonanie, które są normalne dla towarów tego samego rodzaju i jakich
konsument może racjonalnie oczekiwać ze względu na charakter towarów i biorąc pod
uwagę wszelkie oświadczenia publiczne dotyczące szczególnych właściwości towarów,
jakie wygłosił na ich temat sprzedawca, producent lub ich przedstawiciel, w
szczególności w reklamie lub na etykiecie. Pamiętać należy również i tym zastrzeżeniu,
zgodnie, z którym brak zgodności nie występuje, ponieważ w momencie zawierania
umowy konsument był świadomy lub racjonalnie rzecz biorąc nie mógł być
nieświadomy istnienia tego braku, albo, gdy brak zgodności wynika z materiałów
dostarczonych przez konsumenta. Natomiast każdy brak zgodności wynikający z
nieprawidłowego montażu towarów konsumpcyjnych uznawany będzie za
równoznaczny z brakiem zgodności towarów, jeżeli montaż stanowi część umowy
sprzedaży i towary były montowane przez sprzedawcę lub na jego odpowiedzialność.
Ma to zastosowanie także, gdy produkt, przeznaczony do montażu przez konsumenta
jest przez niego montowany, lecz nieprawidłowy sposób montażu jest skutkiem
niedociągnięć w załączonej instrukcji.
Sprzedawca jest względem konsumenta odpowiedzialny za każdy brak
zgodności towaru z umową, który uwidoczni się w przeciągu 2 lat od daty jego dostawy.
W takim przypadku konsument może żądać, aby sprzedawca dokonał naprawy towaru,
dostarczył nowy towar - wolny od wad (zgodny z umową). W obu przypadkach to
konsument zwolniony jest od ponoszenia jakichkolwiek opłat, chyba że byłoby to
niemożliwe lub nieproporcjonalne, tzn. nakłada na sprzedawcę koszty, które w
porównaniu z alternatywnym sposobem naprawienia szkody są nader wysokie.
Wszelkie naprawy winny zostać dokonane w możliwie najkrótszym czasie i w
sposób jak najmniej uciążliwy dla konsumenta. Poza wskazanymi wyżej roszczeniami
konsument może domagać się stosownej obniżki ceny lub unieważnienia umowy, gdy:
a) nie przysługuje mu ani naprawa ani zastąpienie; b) jeżeli sprzedawca nie dokonał
naprawienia szkody w rozsądnym czasie; c) jeżeli sprzedawca nie dokonał naprawienia
szkody bez istotnych niedogodności dla konsumenta. Natomiast nie można żądać
unieważnienia umowy, jeżeli brak zgodności ma nikłe znaczenie. Należy także
zaznaczyć, iż państwa członkowskie mogą nałożyć na konsumenta obowiązek
zawiadomienia sprzedawcy o niezgodności towaru z umową w ciągu 2 miesięcy od
jego stwierdzenia, pod rygorem utraty wskazanych tu roszczeń.
1
Oprócz odpowiedzialności na powyższych zasadach, istnieje również
możliwość wystawienia gwarancji na produkty konsumpcyjne, które można traktować
jako zobowiązanie sprzedawcy lub producenta wobec konsumenta, podjęcie bez
dodatkowej opłaty, dokonania zwrotu zapłaconej ceny lub wymiany, naprawy czy
1
Szerzej: E. Łętowska,
Europejskie...
, str. 279 i nast.
257
[ Pobierz całość w formacie PDF ]