Podmioty prawa autorskiego, Administracja, Administracja
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ROZDZIAŁ 2
PODMIOTY PRAWA AUTORSKIEGO
2.1. Twórca jako podmiot prawa autorskiego
Pod pojęciem podmiotu praw autorskich rozumie się osobę, w której wyłącznej
dyspozycji dany utwór się znajduje, tzn., która może rozporządzać bezwzględnymi prawami
do niego. Osoby, bowiem, które uzyskują legitymacje na podstawie umowy do korzystania w
określonym zakresie z utworu (licencjobiorcy), nie mogą być traktowane jako podmioty praw
autorskich do niego, gdyż ich względne uprawnienia stanowią jedynie emanacje praw
wyłącznych, przysługujących właśnie tymże podmiotom. Podmioty praw autorskich dzieli się
na dwie grupy: twórców (współtwórców) oraz pozostałe podmioty.
Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Domniemywa się, że
wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości
udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej. Każdy ze współtwórców może
wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez
uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Do wykonywania prawa autorskiego do
całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej
zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka
uwzględniając interesy wszystkich współtwórców. Każdy ze współtwórców może dochodzić
roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie
przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów. Do autorskich
praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy
Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych.
Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do
encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub wydawcy, a do
poszczególnych części mających samodzielne znaczenie - ich twórcom. Domniemywa się, że
producentowi lub wydawcy przysługuje prawo do tytułu.
Do powstania utworu nie może, więc dojść bez udziału twórcy. Spotyka się
koncepcje próbujące przypisać umiejętności stwarzania utworów odpowiednio
zaprogramowanym komputerom, ale stanowią one oczywiste nadużycie interpretacyjne. Nie
1
podlega, bowiem dyskusji pogląd, iż tylko człowiek zdolny jest do kreowania w świadomy
sposób indywidualnych aktów twórczych. Jeżeli więc stwierdzony został fakt ustalenia
utworu, za pewnik należy przyjąć również istnienie jego twórcy.
Przypadki zasygnalizowanego powyżej „zejścia się” (konfuzji) poszczególnych,
przewidzianych w ustawie kategorii podmiotów wyłącznie uprawnionych (o statusie twórcy i
jednocześnie wyposażonej w autorsko-prawne przywileje osoby, np. producenta czy
wydawcy)w praktyce zdarzają się na tyle sporadycznie, iż nie będziemy poświęcać im dalej
większej uwagi.
Podmiotami wyłącznych majątkowych praw autorskich mogą być jednak w zasadzie
wszystkie
osoby fizyczne
i
prawne, zdolne
do zawierania
umów
i zaciągania zobowiązania. Należy mianowicie mieć świadomość, iż podmiotem praw
autorskich można stać się w sposób pochodny, na drodze umownej. Pozwala to na uznanie za
taki podmiot nawet Skarbu Państwa, który wchodzi w wyłączne posiadanie praw
majątkowych do niektórych utworów, np. w związku z nie objętym przez innego
spadkobiercę spadkiem w skład, którego wchodzą także tego rodzaju prawa.
W polskim prawodawstwie podmioty prawa autorskiego w sposób szczegółowy określa
ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Niniejsza
ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot
Europejskich:
1) dyrektywy 91/250/WE z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów
komputerowych (Dz. Urz. WE L 122 z 17.05.1991),
2) dyrektywy 92/100/WE z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz
niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz.
Urz. WE L 346 z 27.11.1992),
3) dyrektywy 93/83/WE z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad
dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do
przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz. Urz. WE L 248 z 06.10.1993),
4) dyrektywy 93/98/WE z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu
ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz. Urz. WE L 290 z
24.11.1993),
1
ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, rozdział 2 (Dz.U. 1994 Nr 24
poz. 83),
2
5) dyrektywy 96/9/WE z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz.
Urz. WE L 77 z 27.03.1996)
Art. 8 pkt 1 ustawy określa pojęcie twórcy: „Domniemywa się, że twórcą jest osoba,
której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której
autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z
rozpowszechnianiem utworu
”
Przez twórcę należy rozumieć więc osobę, której twórcza działalność doprowadziła
do powstania postrzegalnej dla osób trzecich i zdatnej do wykorzystania całości, jaką jest
dzieło. Udział w procesie tworzenia dzieła jest w tym procesie faktem, który powinien być
wykazany na zasadach ogólnych jako dowód. Z punktu widzenia przysługiwania prawa
autorskiego bez znaczenia jest kwestia, w czyim władaniu znajduje się choćby unikalny
egzemplarz utworu.
Twórcą może być także osoba pozbawiona w pełni zdolności do czynności
prawnych. Powstanie prawa jest bowiem następstwem faktu, jakim jest tworzenie dzieła.
Podmiotem prawa autorskiego mogą być również następcy prawni twórcy. Sytuacja
prawna następców prawnych autora różni się w zależności od tego, , czy odniesie się je do
sfery stosunków osobistych czy majątkowych. Autorskie uprawnienia osobiste twórcy są
niezbywalne i bezterminowe, co oznacza, że twórca dzieła na zawsze pozostaje jego autorem i
nie można tego prawa przekazać innej osobie, uprawnienia majątkowe do dzieła mogą być
natomiast przedmiotem rozporządzeń za życia twórcy oraz przechodzą z chwilą śmierci na
jego sukcesorów na ogólnych zasadach prawa spadkowego jako składnik spadku.
Punkt 3 art. 8 ustawy stwierdza, że: „Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa,
w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku
– właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.” Twórcą pozostaje więc
i w pełni korzysta z praw autorskich także osoba, która nie ujawniła swojej tożsamości lub
chce pozostać anonimowa. Prawo autorskie w zakresie osobistym jest bowiem prawem
niezbywalnym
”
2.2. Współtwórcy jako podmioty prawa autorskiego
2
ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83),
przypis 1.
3
ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 8 pkt 2.
4
ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 8 pkt 3.
3
Prawa współtwórców dzieła jako podmiotów praw autorskich określają artykuły 9 i
10 ustawy. Zgodnie z art. 9 pkt. 1. Ustawy „współtwórcom przysługuje prawo autorskie
wspólnie. Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może
żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej.
Oznacza to, że jeżeli dzieło jest pracą zbiorową, wszystkie osoby je tworzące mają równe
prawa i mogą z niego korzystać na identycznych zasadach. Jeżeli jeden lub kilku z
współtwórców dzieła uważają, że ich wkład w jego powstanie był inny niż pozostałych, musi
dochodzić swoich praw w sądzie i udowodnić istnienie różnicy we wkładzie w powstanie
dzieła.
Punkt 2 tego artykułu zezwala każdemu ze współtwórców dzieła na swobodne
wykonywanie praw autorskich w swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie.
Należy uznać, że przepis ten dotyczy tylko dzieł, gdzie istnieje możliwość wyraźnego
wyróżnienia autorstwa części dzieła (np. rozdziału książki lub scenariusza odcinka serialu
TV). Gdy możliwość takiego wyróżnienia nie istnieje lub współtwórca chce wykorzystać całe
dzieło, potrzebna jest do tego zgoda wszystkich jego współautorów. W przypadku braku
takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka
uwzględniając interesy wszystkich współtwórców
Współtwórcy praw autorskich mogą dochodzić swoich praw z tytułu prawa
autorskiego do całości utworu na ogólnych zasadach określonych w kodeksie cywilnym w
zakresie praw majątkowych, przy czym uzyskane świadczenie przypada wszystkim
współtwórcom, w wysokości ich udziałów w autorstwie dzieła
Artykuł 10 stwierdza, że: „Jeżeli twórcy połączyli swoje odrębne utwory w celu wspólnego
rozpowszechniania, każdy z nich może żądać od pozostałych twórców udzielenia zezwolenia
na rozpowszechnianie tak powstałej całości, chyba że istnieje słuszna podstawa odmowy, a
umowa nie stanowi inaczej
”
Oznacza to, że jeżeli kilku twórców opublikowało swoje utwory na przykład w jednej
książce, każdy z autorów tak powstałego zbioru może się domagać prawa do jego
rozpowszechniania, uwzględniając przy tym oczywiście prawa majątkowe pozostałych
współtwórców.
5
ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 9 pkt 1.
6
Tamże, art. 9 pkt. 3.
7
Tamże, art. 9 pkt. 4 i 5.
8
Tamże, art. 10.
4
Artykuł 11 ustawy precyzuje prawa autorskie dotyczące prac zbiorowych, głównie
encyklopedii i dzieł periodycznych. W takim przypadku prawa autorskie do całości tego typu
dzieła przysługują producentowi lub wydawcy, jednak twórcy części dzieła mających
samodzielne znaczenie pozostaje w gestii ich twórców. Ustawa określa, że domniemywa się,
iż praw autorskie do tytułu takiego dzieła przysługuje producentowi lub wydawcy.
2.2.1. Pracownik jako podmiot prawa autorskiego
Prawa autorskie pracodawców i pracowników precyzują artykuły 12 do 15a ustawy.
Nakładają one również określone obowiązki na strony umowy o pracę. Art. 12 pkt. 1 ustawy
stwierdza, że: „Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego
pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z
chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy
o pracę i zgodnego zamiaru stron.” Art. 2 nakłada jednak na pracodawcę obowiązek
rozpowszechnienia utworu, jeżeli takie było jego przeznaczenie: „Jeżeli pracodawca, w
okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu
przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć
pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że
po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością
przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi
inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu
”
Oznacza to, że jeżeli pracodawca nie dopełni obowiązku rozpowszechnienia utworu w
terminie przewidzianym w umowie o pracę i nie przystosuje się do wezwania autora, traci on
prawa wynikające z własności do utworu i przechodzą one na twórcę, który ma prawo
rozpowszechniać utwór i czerpać wszelkie wynikające z tego korzyści z pominięciem
pracodawcy.
Na podstawie art. 13 ustawy przyjmuje się, że: „Jeżeli pracodawca nie zawiadomi
twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub
uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu
odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą
określić inny termin.”
9
ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 12 pkt. 2
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]