Poznaj Traktat z Lizbony, Unia Europejska itp
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jan Barcz
Poznaj Traktat z Lizbony
Prof. zw. dr hab. Jan Barcz
– kierownik Katedry Prawa Międzynarodowego i Prawa UE w
Kolegium Prawa WSPiZ im. L. Koźmińskiego. Długoletni dyplomata, m. in. Ambasador RP
w Wiedniu w latach 1995-1999.
Piaseczno, w grudniu 2007
1
Spis rzeczy
:
Parę słów wstępu
Czym jest Traktat z Lizbony?
Dlaczego Unia potrzebuje reformy ustrojowej?
Czy finalizacja reformy ustrojowej? Droga pełna kryzysów
Etapy prowadzące do Traktatu z Lizbony
Rozbieramy na części Traktat z Lizbony
Wejście Traktatu z Lizbony w życie
Co na to Polska?
Co oznaczają ważniejsze skróty?
Dodatkowa literatura dla szczególnie zainteresowanych tematem
2
Parę słów wstępu
Zadaniem niniejszej książeczki jest ułatwienie Czytelnikowi poznania regulacji i
propozycji reform ustrojowych Unii Europejskiej zawartych w Traktacie z Lizbony. Zadanie
to nie jest łatwe do spełnienie z dwóch zasadniczych względów. Po pierwsze – Traktat z
Lizbony jest aktem prawnym (umową międzynarodową) trudnym w lekturze nawet dla
prawnika zajmującego się ustrojem Unii. Wynika to z tego, że poddaje on zmianie (rewizji)
obowiązujące obecnie traktaty stanowiące Unię, a nie – jak to proponował Traktat
konstytucyjny – zastępuje te traktaty. W takim przypadku akt rewizyjny zawiera jedynie
zmiany, uzupełnienia i uchylenia postanowień obowiązujących traktatów, a nie cały tekst. Po
drugie – Traktat z Lizbony jest ważnym etapem procesu reformy ustroju Unii. Pełne
zrozumienie jego wagi ustrojowej oraz implikacji politycznych wymaga więc sięgnięcia do
uwarunkowań politycznych, związanych z rozwojem Unii oraz nastawieniem do tego rozwoju
poszczególnych państw członkowskich UE.
W celu – przynajmniej częściowego – wypełnienia zadania związanego z tą książeczką
rozważana materia została uporządkowana w następujący sposób.
Wpierw objaśniono Czytelnikowi – z czym ma do czynienie, jaki jest charakter i struktura
Traktatu z Lizbony. Następnie podjęto próbę osadzenia Traktatu z Lizbony w szerszym tle –
reformy ustrojowej Unii. Traktat ten bowiem – jak każdy instrument działania – sam nie
rozwiązuje problemów, z jakimi konfrontowane są państwa członkowskie Unii. Aby docenić
jego znaczenie niezbędna jest świadomość wagi i zakresu tych wyzwań. W kolejnych
częściach Czytelnik będzie mógł zapoznać się z etapami przeprowadzenia reform
ustrojowych Unii - nie wolnych od dramatyzmu politycznego - oraz z najważniejszymi
reformami, jakie wprowadzi Traktat z Lizbony.
W odniesieniu do tego ostatniego działu konieczne są dwa zastrzeżenia. Z jednej strony –
nie jest możliwe pełne i szczegółowe ukazanie proponowanych w Traktacie z Lizbony
reform, tym bardziej że są one wynikiem kilkuletnich, trudnych prac. Rozważania
koncentrują się więc na reformach, jakie wprowadzono w ramach Konferencji
Międzyrządowej 2007. Pamiętać natomiast należy, że zasadniczy konsensus między
państwami członkowskim został osiągnięty w toku przygotowania Traktatu konstytucyjnego.
Czytelnik, który pragnąłby pogłębić wiedzę, powinien sięgnąć do „
Przewodnika po Traktacie
konstytucyjnym wraz z tekstem Traktatu
” (Warszawa 2005), w którym zwięzłej analizie
zostały poddane regulacje tego traktatu.
Z drugiej strony – lektura wywodów zawartych w dziale książeczki odnoszącym się do
zakresu wprowadzanych reform wymaga pewnej uwagi i przynajmniej podstawowej
znajomości rzeczy. Należy jednak zachęcić Czytelnika do bardziej wnikliwego zapoznania się
z regulacjami Traktatu z Lizbony, który wkrótce będzie zapewne stanowił podstawę działania
Unii: Polska jest już od kilku lat państwem członkowskim Unii Europejskiej, ma możliwość
współkształtowania jej polityki, a z możliwości wynikających z członkostwa korzystają z
kolei polscy obywatele, samorządowcy, przedsiębiorcy. Szanse związane z członkostwem
Polski w Unii docenia społeczeństwo, które w ponad 80% dostrzega korzyści z tego
3
wynikające i wspiera udział Polski w UE. Niemniej jednak nie brak dowodów na to, że
znajomość mechanizmów działania procesów integracyjnych – także wśród polityków,
urzędników i innych osób publicznych – jest niewielka, a czasami żenująco niska, a wyrażane
oceny i obawy często wynikają po prostu z braku znajomości rzeczy. Warto, aby Czytelnik
mógł wyrobić sobie w tak istotnym obszarze samodzielną opinię, działając nie „intuicyjnie”
względnie kierując się podszeptami innych, lecz w oparciu o własną znajomość rzeczy. Stąd
też Autor zachowywał pewną wstrzemięźliwość w ferowaniu ocen politycznych, koncentrując
się na analizie merytorycznej.
Jan Barcz
Piaseczno, w grudniu 2007 r.
4
Czym jest Traktat z Lizbony?
Organizacje międzynarodowe ustanawiane są przez państwa na mocy umów
międzynarodowych: są to
umowy stanowiące względnie konstytuujące organizację
międzynarodową
. Państwa mogą naturalnie – po ustanowieniu organizacji – zmieniać jej
zakres kompetencji i modyfikować jej strukturę, w zależności od potrzeb. Aby jednak taką
zmianę przeprowadzić, muszą zmienić umowę ustanawiającą daną organizację: dokonuje się
tego zawierając specjalną umowę międzynarodową, której celem jest zmiana (rewizja)
umowy ustanawiającej organizację. Stąd umowę taką określa się jako
umowę rewizyjną
.
Czasami państwa członkowskie organizacji postanawiają zgodzić się na przyjęcie nowego
członka. Wówczas również konieczne jest zawarcie umowy międzynarodowej między
państwami członkowskimi a państwem aspirującym do członkostwa. Umowę ustanawiającą
członkostwo nowego państwa (oraz zmieniającą stosownie umowę stanowiącą organizację
międzynarodową) określa się mianem
traktatu akcesyjnego
.
Podobnie rzecz się ma w odniesieniu do
Unii Europejskiej
, przy czym sytuacja jest w
tym przypadku o tyle szczególna, że Unia ma obecnie strukturę złożoną – mówi się, że Unia
składa się z trzech filarów. W pierwszym filarze działają dwie organizacje międzynarodowe –
Wspólnoty, mające wspólne instytucje: są to
Wspólnota Europejska
i
Europejska
Wspólnota Energii Atomowej
(Euratom). Do 2002 r. w tym filarze działała jeszcze
najstarsza Wspólnota –
Europejska Wspólnota Węgla i Stali
. Traktat ją stanowiący był
jednak zawarty na 50 lat i wygasł właśnie w 2002 r., natomiast zakres kompetencji EWWiS
został przejęty przez Wspólnotę Europejską. Niezależnie od tego Unia obejmuje drugi filar –
Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa
i trzeci filar –
Współpracę Policyjną i
Sądową w Sprawach Karnych
. Oba te filary dopełniają działanie wspólnotowego rynku
wewnętrznego oraz tzw. polityk (dziedzin, które państwa członkowskie zdecydowały się
włączyć do procesu integracji).
Stosownie skomplikowana jest również podstawa prawna Unii Europejskiej, na którą
składają się przede wszystkim trzy traktaty stanowiące Unię:
Traktat ustanawiający
Wspólnotę Europejską
i
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii
Atomowej
(są to dobrze znane, tzw.
Traktaty Rzymskie
, które zaczęły obowiązywać w
1958 r.) oraz
Traktat o Unii Europejskiej
(który obowiązuje od 1993 r.). Ten ostatni traktat
był szczególnie istotny, powołał bowiem do życia Unię Europejską. Owe traktaty stanowiące
Unię Europejską były w ostatnich latach zmieniane na mocy traktatów rewizyjnych –
Traktatu z Amsterdamu
(który wszedł w życie w 1999 r. i
Traktatu z Nicei
(który wszedł
w życie w 2003 r.). Niczym innym jak traktatem rewizyjnym miał być również znany
Traktat konstytucyjny
(Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy). Jego specyfika
polegała na tym, że miał dokonać bardzo głębokiej rewizji istniejących traktatów
stanowiących Unii – zastępując je (stąd określano Traktat konstytucyjny jako
„
duży
” traktat
rewizyjny
). Tym samym podstawa prawna działania Unii uległaby uproszczeniu – byłby
jeden traktat stanowiący UE. Traktat konstytucyjny – podpisany 29 października 2004 r. – nie
wszedł ostatecznie w życie.
Odrzucenie Traktatu konstytucyjnego sprawiło, że państwa członkowskie postanowiły
odejść od formuły „
dużego
” traktatu rewizyjnego i powrócić do formy
tradycyjnego
traktatu rewizyjnego
, który dokona zmian obowiązujących obecnie – Traktatu o Unii
Europejskiej, Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i Traktatu ustanawiającego
Euratom.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]