Polski System Medialny, dziennikarstwo i komunikacja społeczna, polski system medialny
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Polski System Medialny
Opracowanie: Jakub Romanowski
§
1. Omwię definicje i zakres pojħę: prasa, system prasowy, rynek
prasowy
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Prasa:
W sensie technicznym Î urzĢdzenie sþuŇĢce do wyciskania, bĢdŅ teŇ drukowania
W sensie potocznym Î ogþ dziennikw i czasopism, ukazujĢcych siħ na terenie
jakiegoĻ kraju
W sensie normatywnym Î (okreĻlone przepisami ustawy z 1984 roku) dzienniki i
periodyki, czyli tzw. prasħ drukowanĢ a takŇe media elektroniczne
Ust. 1984: áPrasa oznacza
publikacje periodyczne
, ktre nie tworzĢ
zamkniħtej, jednorodnej
caþoĻci, ukazujĢce siħ nie rzadziej niŇ raz do roku, opatrzone staþym tytuþem lub nazwĢ,
numerem bieŇĢcym i datĢ, a w szczeglnoĻci: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, staþe
przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasĢ sĢ
takŇe wszelkie istniejĢce lub powstajĢce w wyniku postħpu technologicznego Ļrodki
masowego przekazywania, w tym takŇe rozgþoĻnie oraz tele- i radiowħzþy zakþadowe,
upowszechniajĢce publikacje publikacje periodyczne za pomocĢ druku, wizji, fonii lub innej
techniki rozpowszechniania; prasa obejmuje rwnieŇ zespoþy ludzi i poszczeglne osoby
zajmujĢce siħ dziaþalnoĻciĢ dziennikarskĢÑ
Definicja ta musi byę zmieniona. Musi staę siħ adekwatna do rzeczywistoĻci wydawniczej.
Powinna ona braę pod uwagħ takŇe treĻę i funkcje.
System
Î zbir wzajemnie powiĢzanych elementw, wyodrħbnionych z otoczenia ze wzglħdu
na te powiĢzania. Relacje miħdzy elementami systemu tworzĢ jego strukturħ
System prasowy
Î zbir instytucji uczestniczĢcych w procesie komunikowania masowego o
charakterze periodycznym; BħdĢc zþoŇonĢ caþoĻciĢ, stanowi jednoczeĻnie element wiħkszej
caþoĻci, jakĢ jest paıstwo. Na jego ksztaþt i strukturħ duŇy wpþyw majĢ czynniki zewnħtrzne,
w tym zwþaszcza warunki spoþeczno-ekonomiczne, prawne i ustrojowo-polityczne, istniejĢce
w danym paıstwie.
Polski system prasowy skþada siħ z dwch rodzajw instytucji medialnych:
Instytucje, z rezultatami pracy, ktrych konsumenci majĢ
bezpoĻredni kontakt
(wydawnictwa prasowe oraz nadawcy telewizyjni i radiowi)
Instytucje, z rezultatami pracy, ktrych konsumenci na co dzieı nie obcujĢ (agencje
prasowe, agencje kolportaŇu)
Rynek prasowy
Î ogþ stosunkw wymiennych miħdzy kupujĢcymi i sprzedajĢcymi prasħ
oraz ogþ stosunkw spoþecznych miħdzy odbiorcami i dysponentami prasyÓ na jego ksztaþt
wpþywajĢ stosunki handlowo-ekonomiczne obejmujĢce sprzedaŇ pism, programw radiowych
i telewizyjnych; rzĢdzi siħ zasadĢ popytu i podaŇy; waŇna jest takŇe gþħbokoĻę rynku
reklamowego
2. Typologiczne i terminologiczne wĢtpliwoĻci zwiĢzane z definicjĢ prawnĢ
pojħcia prasa
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Definicja ta zbudowana jest wyþĢcznie z formalnych wyznacznikw, takich jak czħstotliwoĻę
ukazywania siħ, numer itp. Jest to zbyt oglne, poniewaŇ pozwala na zakwalifikowanie do
kategorii áprasaÑ takŇe to co nie peþni spoþecznych funkcji prasie wþaĻciwych. Np. krzyŇwki
i dowcipy.
1
WadĢ jest teŇ maþo precyzyjna formuþa ástaþe przekazy teleksoweÑ, zarwno pod wzglħdem
technicznym jak i gdy przez analogiħ przeniesiemy ten zapis na faksy. Wwczas praktycznie
kaŇdy przekaz za ich poĻrednictwem moŇna by nazwaę prasĢ.
Zbyt nieprecyzyjny fragment áwszelkie istniejĢce i powstajĢce w wyniku postħpu
technicznego Ļrodki masowego przekazywaniaÑ zwþaszcza w obliczu rozwoju Internetu.
Trzeba tez usunĢę átele- i radiowħzþy zakþadoweÑ, ktre nie powinny byę obecnie specjalnie
wymieniane w definicji.
3. Gþwne wyznaczniki systemu medialnego RP
Opracowanie: Jakub Romanowski §
1. Zmiana relacji miħdzy paıstwem a system medialnym
2 Demonopolizacja dziaþalnoĻci kolportaŇowej
3. Likwidacja prewencyjnej instytucjonalnej cenzury paıstwowej
4. Likwidacja uprzywilejowanej monopolistycznej pozycji w systemie medialnym RSW
5. Utworzenie sektora mediw publicznych
6. Utworzenie KRRiT
7. Otwarcie polskiego systemu medialnego na kapitaþ zagraniczny
8. Prywatyzacja i komercjalizacja treĻci mediw
9. Powstanie systemu mediw katolickich
4. Pojħcie ádziennikÓ Î wĢtpliwoĻci typologiczne, terminologiczne i
organizacyjno-prawne
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Dziennik
Î umownie prasa codzienna to dwie kategorie wydawnictw prasowych: dzienniki i
gazety, czyli pisma ukazujĢce siħ odpowiednio 5-6 i 2-3 razy w tygodniu.
Wedþug UNESCO dziennik to Î kaŇde pismo, ktre dla odbiorcw stanowi podstawowe
Ņrdþo bieŇĢcych informacji, bez wzglħdu na czħstotliwoĻę ukazywania siħ. Jest ich ok. 80.
Wedþug OBP UJ- wyrŇnikiem dziennika nie tylko jest oglnoinformacyjny charakter, ale
takŇe czħstotliwoĻę wydawania danego tytuþu. Jest ich ok. 67.
RŇnie traktowanie sĢ takŇe takie pisma, ktre majĢ nawet po kilkanaĻcie dodatkw (mutacji)
regionalnych, a takŇe powtarzalne dodatki tematyczne. Jedni twierdzĢ, Ňe to pojedyncze
tytuþy, inni zaĻ, Ňe dodatki trzeba liczyę osobno. Np. áGazeta WyborczaÑ jako 1 lub jako 18
terenowych mutacji.
Zgodnie z ustawĢ dziennik to
Î
oglnoinformacyjny
druk periodyczny lub przekaz za pomocĢ
dŅwiħku oraz dŅwiħku i obrazu, ukazujĢcy siħ
czħĻciej niŇ raz w tygodniu
Ñ. W sprzecznoĻci
stoi z tym rzeczywistoĻę. Istnieje bowiem np. áPrzeglĢd SportowyÑ, ktry nie jest
oglnoinformacyjny.
Nie ma w Polsce klasycznego dziennika (7 razy w tygodniu). WiħkszoĻę ukazuje siħ 5-6 razy
(aktualne, czysta lub rozszerzona informacja), a niektre nawet 2-3 razy (selekcja materiaþu,
komentarze i publicystyka). TĢ ostatniĢ grupħ prasoznawcy proponujĢ nazywaę gazetami.
ZauwaŇalny jest brak ujednolicenia terminologii.
5. Aktualna struktura i cechy prasy codziennej w Polsce
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Dzienniki dzielimy na podstawie rŇnych kryteriw:
Kryterium zasiħgu terytorialnego Î czyli wielkoĻci
obszaru
, na ktrym dziennik jest
dostħpny
w sprzedaŇy kioskowej. Wyodrħbnia siħ trzy kategorie:
Pisma oglnokrajowe Î rozpowszechniane na terenie caþego kraju; na ich treĻę
skþadajĢ siħ przede wszystkim materiaþy dotyczĢce zagadnieı interesujĢcych wszystkich
2
aktywnych politycznie i spoþecznie obywateli. UczestniczĢ w demokratyzacji Ňycia
spoþecznego.
Pisma regionalne Î dostħpne tylko na czħĻci terytorium (jedno wojewdztwo lub
wiħcej); mniej miejsca na sprawy oglnokrajowe i miħdzynarodowe, a wiħcej spraw z
regionu;
Pisma lokalne Î w obrħbie jednej miejscowoĻci czy gminy
Nastħpowaþ takŇe proces specjalizacji pism (po 1990).
6. Ewolucja formuþy wydawniczej dziennikw w Polsce po roku 1989.
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Po roku 1989 formuþa prasy codziennej zmieniþa siħ w sposb zasadniczy. PodkreĻlię
zwþaszcza naleŇy, iŇ nie ma obecnie w Polsce typowego dziennika bħdĢcego organem jakiejĻ
konkretnej partii, organizacji czy opcji politycznej. áTrybunaÑ okreĻla siħ mianem ágazety
socjaldemokratycznejÑ a áGþosÑ ágazety prawicowejÑ. Pozostaþe uznawane sĢ za niezaleŇne.
Wydawcy natomiast czħsto umieszczajĢ w winietach etykiety, sugerujĢce profil lub
okreĻlajĢce krĢg ich odbiorcw. Np. áņycie WarszawyÑ Î ácodzienne pismo dla wyŇszych
sferÑ itp. Nastħpowaþ takŇe proces specjalizacji. Niektrzy nowi wþaĻciciele dawnych
dziennikw oglnoinformacyjnych stwierdzili, iŇ szansĢ zdobycia odpowiednio licznego i
wiernego krħgu odbiorcw jest dostarczana systematycznie i podawana w sposb
kompetentny informacja fachowa, obejmujĢca okreĻlone dziedziny. Np. áPuls BiznesuÑ itp.
7. Omwię definicjħ pojħcia czasopismo
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Czasopismo
(art. 7 pt. 2.3 1984):
ádruk periodyczny ukazujĢcy siħ nie czħĻciej niŇ raz w tygodniu i nie rzadziej niŇ raz w rokuÑ
Inne wymogi formalne, wynikajĢce z definicji prasy, takie jak staþy tytuþ, numer bieŇĢcy itp.,
rwnieŇ muszĢ byę speþnione.
Definicja zbudowana jest w oparciu tylko o czynnik czħstotliwoĻci ukazywania siħ danego
tytuþu, nie uwzglħdniajĢc jego treĻci.
W rozumieniu prasoznawczym czasopismo to - periodyk nie tylko ukazujĢcy siħ z okreĻlonĢ
czħstotliwoĻciĢ
, ale rwnieŇ
zawierajĢcy treĻę
, na ktrĢ skþadajĢ siħ
materiaþy dziennikarskie
,
a ponadto speþniajĢcy funkcje spoþeczne przypisane prasie (informacyjna, opiniotwrcza itp.).
Powinny wiħc byę inaczej traktowane czasopisma takie jak áPolitykaÑ, a inaczej
áDziaþkowiecÑ.
8. Gþwne cechy typologiczne czasopism
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Grupa czasopism jest bardzo liczna i stanowi wiħkszĢ czħĻę rynku prasowego w Polsce.
Obecnie wydawanych jest ich ok. 5400 tytuþw. Grupa ta charakteryzuje siħ:
DuŇĢ liczbĢ
DuŇĢ dynamikĢ rozwoju (od 1989 wzrost liczby o ok. 80%)
DuŇe zrŇnicowanie w obrħbie czasopism:
a) w pionie Î na rynku pojawiajĢ siħ coraz to liczniejsze pisma o jasno
sprecyzowanym profilu, dla okreĻlonego odbiorcy
b) w poziomie Î w obrħbie tej samej kategorii, powstajĢ zarwno pisma ekskluzywne
jak i takie dla przeciħtnych odbiorcw; np. áTwj StylÑ i áPani DomuÑ
WzmoŇony udziaþ reklam, ktrych iloĻę jest niemalŇe nieograniczona
Bardzo duŇy udziaþ kapitaþu zagranicznego
a) przejħcie wiħkszoĻci akcji
3
b) wprowadzenie tzw. kalki, czyli identycznego pisma z tym wydawanym w innym
kraju
c)
wydawanie polskojħzycznych wersji zachodniego pisma Î áPlayboyÑ
9. Gþwne kryteria i zasady klasyfikacji czasopism
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Pierwszym kryterium jest
czħstotliwoĻę ukazywania siħ
czasopism. Na jego podstawie
wyrŇniamy:
Tygodnik Î w miarħ stabilna grupa ok. 200 tytuþw
Dwutygodniki Î podobnie jak tygodniki, ale stopniowy spadek iloĻci; ok. 95 tytuþw
Miesiħczniki Î najdynamiczniej zmieniajĢca siħ grupa; ok. 800
Dwumiesiħczniki Î stabilna grupa ok. 200 tytuþw
Kwartalniki
Pþroczniki
Roczniki
ZauwaŇalna jest tendencja przybywania pism, ktre ukazujĢ siħ rzadziej niŇ co tydzieı, gdyŇ
ludzie nie majĢ czasu na prasħ.
Im wiħksza amplituda czasowa tym z reguþy bardziej specjalistyczny charakter, mniejszy
nakþad oraz wyraŅniej okreĻlony profil odbiorcw. Im zaĻ czħstsze tym bardziej oglne.
Czasopisma dzielimy tez ze wzglħdu na
zasiħg terytorialny:
Oglnokrajowe
Regionalne
Lokalne
Trzecim kryterium jest
zawartoĻę
(treĻę). Nie jest on jednak jednoznaczny. Na jego
podstawie wyrŇnia siħ:
Prasa opinii Î do tej kategorii naleŇy ok. 100 tytuþw, przewaŇnie tygodnikw i
miesiħcznikw. TworzĢ grupħ elitarnĢ Îp dla czytelnikw z wyŇszym wyksztaþceniem
itp. Np. áWprostÑ. Charakterystyczne jest podejmowanie problemw politycznych,
ĻwiatopoglĢdowych, ideowych etc. Czħstym teŇ jest duŇy artykuþ przewodni (cover
story). Z redakcjami czħsto wspþpracujĢ eksperci i specjaliĻci. Rynek prasy opinii jest
stabilny i nasycony.
Magazyny
Î znacznie liczniejsza grupa (ok. 1,5 tyĻ). Bardzo
zmienna kategoria
.
Czħsto magazyny przeznaczone juŇ nie sĢ dla wszystkich, a dla wyodrħbnionej ze
wzglħdu np. na pþeę, wiek, wyksztaþcenie, grup potencjalnych czytelnikw. Dobr
tematw unikajĢcych spraw trudnych. WiħkszoĻę spraw þatwych i przyjemnych. Jħzyk
zbliŇony do potocznego. Styl prosty. Wysoki stopieı ilustracyjnoĻci. Wzglħdnie staþa
struktura
kaŇdego numeru. WĻrd magazynw wyrŇniamy
a) uniwersalne Î dla wszystkich np. áPolitykaÑ
b) wyspecjalizowane Î dla wybranej grupy np. áWħdkarz PolskiÑ
Czasopisma instruktaŇowo-szkoleniowe Î do koıca lat osiemdziesiĢtych tworzyþy ta
grupħ przede wszystkim pisma PZPR, sþuŇĢce popularyzacji problemw pracy
ideologicznej i szkolenia partyjnego, a takŇe dalej
czasopisma branŇowe
, zawodowe itp.
Grupa ta zaspokaja potrzeby zawodowe okreĻlonych profesji. SĢ to wiħc pisma naukowe,
fachowe i edukacyjne. Zazwyczaj to miesiħczniki. Nie zamieszczajĢ w ogle fotografii,
majĢ staþĢ strukturħ, maþe nakþady. Np. áZeszyty PrasoznawczeÑ. Spora grupa to pisma
dla rolnikw, lekarzy i tytuþy techniczne. Tak jak magazyny to grupa bardzo zmienna.
Jeszcze inne kryterium to
krĢg odbiorcw.
Jest ono najmniej konkretne. WyrŇniamy np.:
prasħ dzieciħcĢ, mþodzieŇowĢ, religijnĢ, dla wsi, rozrywkowĢ, spoþeczno-politycznĢ,
4
motoryzacyjnĢ, erotycznĢ, kulturalnĢ itp. Lista jest wrħcz nieograniczona, gdyŇ krĢg
odbiorcw nie jest kryterium wystarczajĢco precyzyjnym.
10. Prasa lokalna w Polsce Î jej status, formuþa wydawnicza, funkcje
spoþeczne
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Dzienniki lokalne
Î zarwno obecnie jak i w przeszþoĻci to najmniej liczna grupa tytuþw.
TworzĢ jĢ dzienniki wydawane wczeĻniej przez RSW Prasa Î KsiĢŇka Î Ruch oraz parħ
nowych, ktre weszþy juŇ w latach 90. Szacuje siħ, Ňe stanowiĢ one nie wiħcej niŇ 15% ogþu
prasy codziennej w Polsce. Np. áTrybuna ýdzkaÑ, áExpress BydgoskiÑ
Po 1990 pojawiþo siħ maþo nowych dziennikw lokalnych z powodu:
KoniecznoĻę rywalizacji z prasĢ regionalnĢ i terenowymi dodatkami áGazety
WyborczejÑ
Brak dþugofalowego wsparcia kapitaþowego
SþaboĻę rynku reklamowego
Bariera kadrowa Î brak odpowiednio wyksztaþconych ludzi
Dzienniki lokalne publikujĢ w wiħkszoĻci materiaþy dotyczĢce spraw danego miasta czy
gminy. Bardzo rzadko natomiast piszĢ o sprawach z kraju czy ze Ļwiata. Czħsto zawierajĢ
informacje uŇytkowe (kina, apteki itp.)
Czasopisma lokalne
Î tzw. prasa sublokalna. Niski nakþad. SĢ adresowane wyþĢcznie do
spoþecznoĻci danej jednostki terytorialnej. Po 1989 nastĢpiþ gwaþtowny rozwj tych
czasopism, spowodowany przemianami polityczno-spoþecznymi oraz wprowadzaniem
demokracji. Sprzyjaþy temu kolejne wybory samorzĢdowe, parlamentarne i prezydenckie.
StanowiĢ grupħ ok. 2 tyĻ tytuþw, ktra to jest najbardziej zmienna. WiħkszoĻę z nich
utrzymuje siħ z funduszy samorzĢdowych lub dziħki rŇnego rodzaju organizacjom.
Pod wzglħdem statusu instytucjonalno-prawnego wyrŇniamy czasopisma lokalne:
Wydawane przez lokalne struktury partii politycznych i zwiĢzkw zawodowych
BħdĢce nieformalnymi organami
wþadz samorzĢdowych
ZarzĢdzane przez apolityczne stowarzyszenia i fundacje
StanowiĢce czasopisma zakþadowe, zarwno firm prywatnych jak i spþdzielni czy
zakþadw paıstwowych
StanowiĢce wþasnoĻę prywatnĢ
MajĢce zwiĢzek z instytucjĢ KoĻcioþa
Oglnie pasa lokalna przyczynia siħ do lepszego
obiegu informacji
na poziomie lokalnych
spoþecznoĻci. Integruje je oraz kontroluje dziaþalnoĻę wþadzy na danym terytorium. Niestety
czħsto sponsor, czy to organizacja czy tez osoba prywatna, prbuje wpþywaę na treĻci
zawierane w piĻmie, przez co naruszana jest jego niezaleŇnoĻę.
11. Cechy i funkcje prasy opinii
Opracowanie: Jakub Romanowski §
Prasa opinii Î realizowana gþwnie w formie publikacji
o charakterze publicystycznym
w
najszerszym rozumieniu pojħcia. SĢ to wiħc analityczne teksty dziennikarskie, zawierajĢce
przemyĻlenia, poglĢdy i uwagi rŇnych autorw, a takŇe stanowisko wobec waŇniejszych
aktualnych problemw i wydarzeı. Redakcja pism opinii czħsto drukuje teŇ opracowania o
charakterze eksperckim, a takŇe raporty z badaı naukowych, opatrujĢc je nierzadko
komentarzem
. Ksztaþtowanie opinii przejawia siħ rwnieŇ w innych formach dziennikarskiej
wypowiedzi:
w wywiadach
,
felietonach, dyskusjach redakcyjnych itp
. WaŇnym tez jest
udziaþ
czytelnikw w wymianie poglĢdw.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]